K. Z. Homitov iqtisod fanlar doktori, dotsent

 
Bu yerda, 
Y
– yo‘qotishlar oralig‘i darajasi; 
YX
– yo‘qotishlarga olib keluvchi holatlar soni; 
S 
– statistik tahlil qilinayotgan holatning umumiy soni. 
7.2.1-masala
:
Faraz qilaylik, investitsiyaga yo‘naltirilgan mablag‘ bo‘yicha 
200 holatdan 80 holatda 25 ming so‘m foyda olmaslik mavjud. Bunda 
yo‘qotishlar oralig‘i darajasi (80:200)=0,4 ni tashkil etadi. Investitsiya loyihasi 
bo‘yicha oraliq yo‘qotishlar darajasi va u bilan bog‘liq risk darajasi juda yuqori 
chiqishi mumkin, ya’ni yo‘qotishlar oralig‘i darajasi O2) 
Subyektiv usul,
bunda investitsiya loyihasidagi barcha me’zonlar 
bo‘yicha ma’lumotlar tahlil qilinishi lozim. Bu usul riskni tahlil qiluvchi 

---

148
ekspertlarning, moliyaviy maslahatchilarning malaka darajasiga asoslanadi. Bu 
usulda ko‘rilishi mumkin bo‘lgan zararlar ehtimolini ikkita me’zon yordamida 
baholashga asoslangan: 
a) kutilayotgan o‘rtacha qiymat; 
b) ehtimol qilingan natijaning o‘zgaruvchanligi. 
Kutilayotgan o‘rtacha qiymat tushunchasi loyiha bo‘yicha vaziyatning 
noaniqligi bilan bog‘liq bo‘lib, erishilishi mumkin bo‘lgan barcha natijalarning 
o‘rtacha qiymatidan iborat.
Investitsiya loyihasi bo‘yicha ehtimol qilingan natijalar 
x
1
 
va 
x
n
 
qiymatga 
ega bo‘lsa, ularning har birining ehtimolligi 
p
1
 
va 
p
n
 
bo‘lsa, kutilayotgan 
o‘rtacha qiymat: 
̅
 
( ( 
̅))
.
(7.2.2)
 
Kutilayotgan o‘rtacha qiymat
– mavjud qiymatlarga son jihatdan o‘rtacha 
ta’rif beradi va biror bir loyihaga qo‘yilgan mablag‘ tomoniga yoki foydasiga 
yondashishga yo‘l qo‘ymaydi. Shuning uchun investitsiya loyihasi bo‘yicha 
qaror qabul qilishdan oldin ehtimol qilingan natijaning o‘zgaruvchanlik 
darajasini aniqlab olish lozim. 
Olinishi 
mumkin 
bo‘lgan 
natijalarning 
o‘zgaruvchanlik darajasi 
kutilayotgan natijaning o‘rtacha qiymatidan qay darajada farq qilishini 
ko‘rsatadi. 
Buni aniqlash maqsadida ikki xil matematik mezon qo‘llaniladi. Bular 
dispersiya va o‘rtacha kvadratik farqlanishdir. 
Dispersiya 
– haqiqiy erishilgan natijalar o‘rtacha tortilganining o‘rtacha 
kutilayotgan natijalar farqlanish kvadratining kuzatuvlar soniga nisbati bilan 
ifodalanadi: 
∑(
̃)
∑