K. Sh. Baltayeva, Sh. R. Aliyev

 
9.Lyamblioz qo„zg„atuvchilari 
Lyambliya – vegetativ holda murakkab tuzilishga ega, nokka 
o‗xshash bo‗ladi. 
Vegetativ formasi fizik, kimyoviy omillar ta‘sirida o‗ladi, sistalari 
tashqi muhitda uzoq yashaydi. Harakatchan formasida 4 juft xivchini va 
so‗ruvchi disk bo‗lib, u shu disk yordamida ingichka ichak shilliq 
pardasiga yopishadi. Lyambliya sinantrop bo‗lib, ularni kemiruvchilar, 
it, mushuk, qo‗y, echki, ot, qoramol va boshqa hayvonlardan ajratib 
olish mumkin. 
Insonlarda qo‗zg‗atuvchi ingichka ichakda parazitlik qiladi. 
Kasallik tashuvchi bemor va lyambliya tashuvchi bo‗lib, ularning 
najaslari bilan ko‗p miqdorda sistalat ajraladi. Lyambliya og‗izga iflos 
qo‗l, zararlangan oziq-ovqat mahsulotlari, buyumlar, suv orqali tushadi. 
Sistalar ichakka tushgach xitin qobig‗i eriydi. Ingichka ichakda 

---

282 
ko‗payib, 12 barmoqli ichakka va o‗t pufagiga o‗tadi. Ichak 
shikastlanganda 12 barmoqli ichakda surunkali kasalliklar, enterokolit 
ro‗y beradi, jigarda jarohatlanish, xolesistit kelib chiqadi. Bemorda ich 
ketish, ko‗ngil aynish, me‘da shirasining ortishi yoki kamayishi, ozish, 
allergik reaksiyalar, gepatit kuzatiladi. Lyamblioz ko‗proq 1-4 
yoshlardagi bolalarda ko‗p uchraydi. 
Immunitet.
Yaxshi o‗rganilmagan. 
Laboratoriya diagnoztikasi.
Bemor najasi, ichagidan olingan 
materiallar mikroskopda tekshirib aniqlanadi. 
 
10.Sarkodolilar 
Sarkodolilar- soxta harakat a‘zolari yoki sitoplazmatik o‗simtalar 
yordamida harakat qiluvchi organizmlardir. Ular odamlarga nisbatan 
Entamoeba histolytica
patogen hisoblanadi.
 
Dizenteriya amyobasi qo„zg„atuvchisi
Amyobiaz- yo‗g‗on ichakning yarali yallig‗lanishi va nekroz bilan 
kechadigan parazitar kasallikdir. Protozoylarning sarkadolilar sinfi, 
oilasi 
Entamoedae,
tur Entomoeba.
Qo‗zg‗atuvchining hayot sikli 2 
stadiyadan iborat: vegetative va sista. Vegetativ stadiyasi 2 formada 
bo‗ladi (37-rasm). To‗qima formasi invasion hisoblanib, bu formasi 
bemorlarning najasida aniqlanadi. Qo‗zg‗atuvchi yo‗g‗on ichakning 
devoriga o‗tib yaralarni keltirib chiqaradi (38-rasm). 
Odam organizmiga kirgan amyoba, hamma vaqt kasallik belgilarini 
yuzaga keltirmaydi, ular kasallik tashuvchi hisoblanib, sog‗lom kishilar 
uchun xavfli hisoblanadi. Amyobaning sistalari uzoq vaqt bemor najasi 
bilan tashqariga chiqib turadi.
Yuvuqsiz qo‗l, uy-ro‗zg‗or buyumlari, pashsha orqali suv, meva, 
sabzavot va ovqatga o‗tishi mumkin. Inkubatsion davr 1 hafta, ba‘zida 
oylab bo‗ladi. Qo‗zg‗atuvchi proteolitik ferment chiqaradi, sitologik 
xususiyatli toksik moddalar ishlab chiqaradi. Bu moddalar amyobaning 
to‗qimaga o‗tishida ahamiyatga ega. 
Rezistentligi.
Vegetativ formalari tashqi 
muhit 
omillariga 
chidamsiz, tezda halok bo‗ladi. Sista tashqi muhitga yuqori chidamli. 
Najasda, suvda 20
0
C da 1 oy, tuproqda 10 kun saqlanadi. Oziq-ovqat 
mahsulotlari, meva-sabzavotlarda bir necha kun saqlanadi. Quritish, 
isitish, tik quyosh nuriga sistalar chidamsiz. Klinikasida sistalar yo‗g‗on 
tushib eriydi, ko‗payib ichak devoriga o‗tadi va yara hosil qiladi. Qon 
oqimi bilan jigar, o‗pka, bosh miyaga borishi mumkin. Kasallik o‗tkir 

---

283 
boshlanib, ichak sohasida og‗riqlar, tez-tez suyuq najas, keyinchalik 
yiring, o‗lgan ichak shilliq qavati qismlari bilan aralash holda 
bo‗ladi,rangi to‗q qizil tusda bo‗ladi. Kasallik davolanmasa xronik 
formaga o‗tadi va turli asoratlar (ichak tshilishi, jigar va miya absessi 
yuzaga kelishi mumkin). 
Immunitet.
Turg‗un bo‗lmagan. 
Laboratoriya diagnoztikasi.
Olingan material najasdan surtma 
tayyorlab, temirli gematoksilin, metilen ko‗ki, safronin, eosin bilan 
bo‗yab ko‗riladi. 
Amyobali 
dizenteriya 
issiq 
iqlimlim 
mamlakatlarda 
kuzatiladi,sistalar bilan ifloslangan suv, iflos qo‗llar orqali yuqadi. 
Tashuvchilar – pashshalar. 
Davolashda ximioterapevtik preparatlar. 
 
 
37-rasm. Amyobioz. I – II raqamlarda Entamoba histolytica ko„rsatilgan. 
1 – 2 – to„qima formasi; 3 – 4 – oraliq formasi Entamoba histolytica 
kulturada ko„paytirilgandagi ko„rinish; 6 – 11 – tuxumlari; 12 – 13 – (forma 
minuta): Entamoebatenins; 14 – 16 – Entamoeba coli; 15 – 16 – tuxumlari. 

---

284 
38-rasm. Amyobiaz; asosiy ko„rinishlari (sxema)