K. N. Nishonboyev. J. H. Xamidov

Meyoz jarayonida gametalarga gomolog xromosomalarning 
faqat bittasi o'tadi, shuning uchun ular allel genlardan faqat bittasini o‘zida 
saqlaydi. 
 
Bu qonunni sitologik jihatdan shunday ifodalash mumkin. 
                P   ♀
   
   A-  -a       X        
♂
         A-  - a  
 
Gametalar           A-      -a                           A -     -a 
 
 
        F         A-  -a    
 A-  -a 
         A-  -a   
 A-  -a 
 
 
Endi digibrid chatishtirishda belgilarning nasldan-naslga qanday o‘tishi bilan 
tanishaylik. 
 
Duragaylash uchun ikki juft bir-birini inkor qiluvchi belgilar olinadi, masalan 
rangi va shakli bilan farq qiluvchi no‘xatlar chatishtiriladi. 
 
Belgi Gen 
Genotip 
I.No‘xat rangi  
 sariq 
 yashil 
 
A 
a 
 
AA, Aa 
aa 
II.No‘xat shakli  
silliq 
burishgan 
 
В 
в 
 
ВВ, Вв 
вв 
Digomozigotali organizmlarni chatishtirishdan boshlaymiz: 
P:         ♀       AABB     X    ♂    aaвв        
 
Gametalar:    4    AB          4    aв 
      
 
F
1
:
 
                            16 AaBв  
 
genotip   16(100%) AaBв  
fenotip  16 (100%) Aв 
 
Birinchi avlod bir xilligi qonunining yuzaga chiqqanligini ko'ramiz. So'ngra 
hosil bo'lgan digeterozigot duragaylar o’zaro chatishtiriladi. 
 
P :   (F
1
)           ♀    Aa
+
Вв      X       ♂   Aa
+
Вв 
 
Gametalar:    AВ    Aв      aВ      aв        AВ       Aв        aВ      aв 
 
Hosil bo’lgan gibridlarni  tahlil qilish oson bo’lishi uchun ingliz olimi Pennet 
tavsiya etgan panjaradan foydalanamiz: 

---

 
 46
 
   Gametalar 
 
AВ 
Ав 
аВ 
ав 
АВ 
ААВВ 
ААВв 
АаВВ 
АаВв 
Ав 
ААВв 
ААвв 
АаВв 
Аавв 
АВ 
АвВВ 
АаВв 
АаВВ 
ааВв 
ав 
АаВв 
Аавв 
ааВв 
аавв 
 
Quyidagi natijani olamiz. 
Sariq silliq - AB-9 
Sariq burishgan - Aв-3 
Yashil silliq - aВ-3 
Yashil burishgan - aв-1 
Demak, chatishtirish uchun olingan belgilar yig’indisidan tashqari belgilarning 
yangi kombinatsiyasi kelib chiqqanligini ko‘rdik (yashil, silliq va sariq, burishgan). 
Bu tajribadan Mendel ikkita har xil belgilarning bir-birini inkor etuvchi variantlari 
mustaqil kombinatsiyalana olishi mumkin ekan, degan xulosa chiqardi. 
 
Agar har bir belgining ikkinchi avlodda nasldan naslga o‘tishini  tahlil qilsak, 
ularning har qaysisi 3:1 nisbatda taqsimlanishini ko‘rish qiyin emas. 
 
Hamma sariq belgi - 12 (9A+3A), yashil belgi 4(3a+1a), ya'ni 12A:4a=3A:1a, 
Xuddi shunday natija shakl taqsimlanishida ham kuzatilishi mumkin: 12B:4b=3B:1b.