K. N. Nishonboyev. J. H. Xamidov

 
 
 
 
 
 
 
 
7-rasm. Hujayra sikli sxemasi. 
 
  
 
 
Mitoz - murakkab bo‘linish bo‘lib, asosan somatik  hujayralarga  xosdir. 
O‘rganishni osonlashtirish uchun mitoz to‘rt bosqichga bo‘lib o‘rganiladi: profaza, 
metafaza, anafaza, telofaza (5-jadval). 
 Profazada (8 va 9-rasmlar)   xromosomalar spirallashishi boshlanadi. 
Sentrosoma sentriolalari  hujayra qutblariga tarqalib, ular orasida makronaychalar 
tortiladi, mitoz kalavasi duki hosil bo‘ladi. Profaza oxiriga kelib, yadro qobig’i erib 
ketadi, yadrocha ko'rinmay qoladi. 
Metafazada yaxshi shakllangan xromosomalar hujayraning ekvatorial 
tekisligiga bir qator joylashadi. Har bir xromosoma o‘zining sentromerasi bilan 
kalava iplariga birikadi. Metafaza oxiriga kelib, har bir xromosomada ikkita 
xromatida yaqqol ko‘rinadi. 
Anafazada  xromosomalar xromatidalarga ajralib, duk ipchalarining qisqarishi 
natijasida ular bir-biridan uzoqlashadi. 
Telofazada  xromatidalar despirallashib,   xromatinga aylanadi. Yadro 
qobig‘i, yadrocha shakllanadi. Mitoz oxiriga kelib sitoplazma ham ikkiga bo'linib 
(sitotomiya), diploid xromosomalar to‘plamiga ega bo‘lgan qiz hujayralar hosil 

---

 
 28
bo‘ladi. Demak, mitoz natijasida qiz hujayralar xromosomalarning doimiy somatik 
hujayralarga xos diploid to‘plamiga ega bo‘lib qoladi. 
 
 

---

 
 29
            5- jadval 
                   MITOZ SIKLIDA,  MITOZ VA MEYOZDA IRSIY AXBOROT O‘ZGARISHLARI 
(n- xromosoma gaploid to’plami,  c - DNK gaploid miqdori). 
 
Mitoz sikli 
 
Postmitoz davri (G
1
) - 2n2c 
                    O‘sish, oqsil sintezi, transkriptsiya 
Sintez davri  (S) - 2n4c                                DNK ikki hissa ortishi (replikatsiya) 
Postsintez davri  (G
2
)-2n4c 
                    Transkriptsiya, tubulin sintezi 
 
Hujayra sikli 
 
               Tinim davri  
Mitoz sikli         Hujayraning funktsiya  bajarish davri 
MITOZ 
               
                 Fazalari     Irsiy modda 
                         Jarayonlar 
   Profaza    2n4c                 xromosomalar spirallashishi, yadrocha, 
                                         yadro qobig‘i yoqoladi. Mitoz kalavasi  
                                                          shakllanadi. 
 
 
  
 Metafaza  2n4c                xromosomalar ekvatorga bir qator joylashadi. 
                                           Kalava  iplari sentromeraga birikadi. 
 Anafaza 
4n4c                xromatidalar ajraladi.  Xromosomalar qutblarga 
                                                        siljiydi. 
 Telofaza 
4n4c - 2n2c               Kalava iplari parchalanadi. Xromosomalar 
                                       despirallashadi. Yadrocha,  yadro qobig’i 
 paydo bo'ladi. Sitotomiya. 
 

---

 
 30
MEYOZ 
1 - meyoz bo‘linish 
   I-profaza - 2n4c 
  
Leptotena      Zigotena        Pahitena    Diplotena   Diakinez 
Ingichka iplar 
 Qo'sh iplar    Yo‘g‘on iplar 
    Juft iplar   Ajralgan iplar 
 
1- metafaza - tetradalar (juft  xromosomalar) ekvatorga joylashadi - 2n4c 
1-anafaza - gomologik  xromosomalar qutblarga ajrala boshlaydi - 2n4c 
1-telofaza - DNK ikki  hissa ortiq, lekin  xromosomasi gaploid  hujayralar hosil bo'ladi   - 2n4s   -  1n2c 
 
II-meyoz bo'linish 
 
II-profaza          1n2c 
II-metafaza 1n2c 
II-anafaza    2n2c 
II-telofaza         1n1c         

---

 
 31