K. N. Nishonboyev. J. H. Xamidov

4-Mavzu. Hujayraning hayot sikli. Hujayralar bo'linishi. 
Mitoz. Meyoz 
 
Mashg‘ulotning mazmuni 
Hujayralarning bir bo‘linishidan ikkinchi bo'linishigacha yoki uning 
o‘limigacha bo‘lgan davr hujayra sikli deyiladi. Hujayra cikli: 1. Tinim davri; 
2.Mitoz cikli; 3.Funkciyalarini bajarish davrlaridan tashkil topadi. 
 
 Hujayralar bo‘linish  hususiyatlariga qarab  har  hil boladilar. Ayrim 
hujayralar ko’payish  hususiyatiga ega bo‘lmaydi, chunki ular doimiy faol  hamda 
funksional takomillashgan  hujayralardir. Boshqa  hujayralar esa doimo bo‘linib, 
o‘lgan, o‘z faolligini yo‘qotgan  hujayralar o‘rnini to‘ldirib turadi. 
 
Mitoz sikli mitozdan va interfazadan tashkil topadi. 
 
Hujayradagi xromosomalarning gaploid soni "n" bilan belgilanadi. Masalan: 
1n  xromosomali hujayra - gaploid, 2n  xromosomali hujayra - diploid, 3n ligi esa - 
triploid  hujayra deb yuritiladi.  Hujayradagi DNK miqdori "c" bilan belgilanadi. 
Diploid  hujayrada xromosomalar miqdori 2n, DNK miqdori 2c bo‘ladi. 
 
Mitoz sikli o‘rganilganda irsiy moddaning o‘zgarishlari  ham o‘rganiladi. 
Mitoz sikli (7-rasm) to‘rt davrga bo‘linadi: mitoz (M), presintez (G
1
), sintez (S), 
postsintez (G
1
)  davrlar. G
1, 
S, va
 
G
2 
davrlar interfazani tashkil qiladi. 

---

 
 27
 
Postmitoz (G
1
) davrida yadrodagi DNK diploid to‘plam (2c)ga ega, lekin 
sitoplazmadagi oqsil va RNK miqdori ona hujayraga nisbatan ikki baravar kam  
bo‘lgani uchun hujayra o‘sadi, oqsil sintezlaydi, ATF to‘playdi, RNK miqdori 
ko‘payadi.  Keyingi S (sintez) - davrida yadro DNKsining miqdoriy ikkilanishi 
(replikatsija) kuzatiladi. Hujayralarda DNK miqdori 2c dan 4c ga ortadi. Postsintez 
G
2
 davrida  bo‘linish  duki asosiy oqsili - tubulin sintezlanadi. Toqimalarda 
vaqtincha yoki butunlay bo‘linish xususiyatini  yoqotgan (G
0
  - davridagi)  
hujayralar  ham uchraydi. Bunday  hujayralar ko‘pincha kambial yoki o‘zak  
hujayralar bo‘ladi. Ayrim  hujayralar ma’lum vaqt funktsional  faol bo‘lib turib, 
so‘ng degeneratsiyaga uchraydi (teridagi muguzlanuvchi epiteliy  hujayralari). 
Hujayralar  ikki xil usulda bo‘linib ko‘payadi (mitoz va meyoz):