К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

илгарилаш коэффициенти
деб 
аталади. Ушбу илгарилаш коэффициенти меҳнат унумдорлиги ҳар 1 фоиз 
ўсишининг меҳнатга ҳақ тўлаш ҳар 1 фоиз ўсишини акс эттиради. 
Илгарилаш коэффициенти (Kи) меҳнат унумдорлиги ўсиши билан иш ҳақи 
ўсиши ўртасидаги нисбатни аниқлашга хизмат қилади: 
Kи = Iму : Iиҳ 
Ушбу 
коэффициентни 
аниқлашда 
методологик 
жиҳатдан 
фойдаланилаётган 
кўрсаткичларнинг 
ишонарлигини 
таъминлаш 
муҳимдир. Шунинг учун қабул қилинган услубиётга мувофиқ, меҳнат 
унумдорлигининг ўсиши иқтисодиётда иш билан банд бўлган ҳар бир 
ходимга тўғри келадиган таққосланадиган нархлардаги ялпи ички 
маҳсулотнинг ўртача реал иш ҳақи ўсиши суръатларига ёки жорий 
нархлардаги меҳнат унумдорлиги ўсиши суръатларининг ўртача номинал 
иш ҳақи суръатларига нисбати сифатида ҳисоблаб чиқилади. 
Меҳнат унумдорлиги ўсиши суръатларининг иш ҳақи ортиши 
суръатларидан юқори бўлиши зарурлиги қуйидагилар билан изоҳланади: 
•
ишлаб чиқариш харажатларининг катталиги ва уларда иш ҳақи 
салмоқли улушга эгалиги; 
•
меҳнат унумдорлигини ошириш омилларидан бири бўлган 
капиталнинг мавжудлиги, капитал меҳнат сарфи билан тенг равишда 
меҳнат унумдорлиги ҳисобига олинган даромаддан ўз улушини олиши 
кераклиги; 
•
меҳнат унумдорлигини юқори суръатларда ошириш ҳисобига 
ишлаб чиқариш харажатларини, товарнинг қиймати ва нархини 
камайтириш асосида реал иш ҳақи миқдорини ошириш зарурлиги. 
Халқаро 
статистика 
маълумотларига 
кўра, 
ривожланган 
мамлакатларда меҳнат унумдорлигининг 1% га ортишига иш ҳақи 
ортишининг 0,6-0,7% тўғри келади (15.7-расм). 
Иш ҳақи ўсиши суръатларининг меҳнат унумдорлиги ортиши 
суръатларидан юқори бўлишини фақат фойдани ушбу мақсад учун ортиқча 
сарф қилиш ҳисобига амалга ошириш мумкин. Бундай ҳолатда 
корхонанинг соф даромади камаяди, инвестиция фаоллиги сусаяди, бу эса 
корхонани ривожланитирш имкониятларини кескин камайтиради. 
Оқибатда бу корхона меҳнат жамоаси иш ҳақи даражасига муқаррар 
равишда жиддий салбий таъсир кўрсатади. 
Меҳнат унумдорлиги иқтисодий ўсиш орқали мамлакат аҳолисининг 
фаровонлигини оширишда ҳал қилувчи роль ўйнайди.
Биринчидан, ишлаб чиқариш ресурслари чегараланган шароитларда 
иқтисодий ўсишга ана шу омилдан самарали фойдаланиш ҳисобига 
эришилади.

---

477