К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

Абу Райҳон Беруний
(973-1048) Хоразмнинг 
қадимги пойтахти Кот шаҳрида туғилган, 
машҳур олим Абу Наср Мансур ибн Ироқ, 
кейинчалик табиб, астроном, файласуф Абу 
Саҳл Исо ал-Масиҳийдан таълим олган. Беруний 
Урганчда Маъмуннинг бевосита раҳнамолигида 
тузилган илмий марказда ҳам фаолият 
кўрсатган. 
Берунийнинг «Кадимги ёдгорликлар», «Ҳиндистон», «Масъуд 
қонуни», «Геодезия», «Сайдона» каби асосий асарларини ўз ичига 
олувчи кўп томли сайланма асарлари ўзбек ва рус тилларида 
Ўзбекистон Фанлар академияси томонидан нашр этилган. 

---

41 
Абу Райҳон Беруний ижтимоий-меҳнат муносабатлари юзасидан ҳам 
қимматли фикрлар билдирган. Буюк олим ижтимоий ҳаёт ўзига хос 
«шартнома» асосида тузилиши зарурлигини, инсон шахсий эҳтиёжларини 
тушуниб, ўзига ўхшаш кишилар билан бирга яшаш лозимлигини англаган 
даврдан бошлаб ўзаро келишган ҳолда яшаш ва меҳнат қилиш зарурлигини 
таъкидлаган. Олим одамларнинг фақатгина биргалиқдаги турмуши 
инсонни ҳақиқий қудратга, унинг эҳтиёжларини қондиришга олиб 
келмайди, бунинг учун биргаликда меҳнат қилиш ҳам зарур деган фикрга 
келган. Беруний «инсоннинг қадр-қиммати ўз вазифасини аъло даражада 
бажаришдан иборат: шунинг учун унинг энг асосий вазифаси ва ўрни 
меҳнат билан белгиланади, инсон ўз хоҳишига меҳнат туфайли эришади», 
деган фикрга келган. 
Шунингдек, олим меҳнатнинг хусусияти ва амалга оширилишига қараб 
турларга (даражаларга) ажратиб, уларнинг ҳар бири алоҳида талаб ва 
таклифлар асосида вужудга келишини асослаб берди. Оғир жисмоний 
меҳнат қилувчилар, яъни конда ишловчилар, ер остида бойлик 
қидирувчилар, бинокорлар, деҳқонлар меҳнати, уларга имтиёз, иш ҳақи 
бериш ва рағбатлантириш тўғрисида 
«Минералогия» 
асарида кенг 
мулоҳаза юритади. Бу каби мураккаб ва оғир ишларни бажариш учун махсус 
мактабларда таълим бериш лозим, дея таъкидлайди. Бундан ташқари, 
Беруний «меҳнат тақсимоти» тушунчасини талқин қилар экан, ушбу 
масалани биллур идиш ясаш мисолида илмий-иқтисодий асослаб берган. 
Табобат илмининг асосчиси ва ўз замонасининг «Шайх ур-раис»и 
бобокалонимиз