К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

ишсизлар сони 
Ид = ---------------------------------------------
 ёлланма ишчилар + ишсизлар
 
Бундай ёндашишнинг асосий камчилиги шундаки, ишсизлик 
нормасининг бўлинувчиси сифатида барча иш кучининг миқдори эмас, балки 
иш билан банд ишловчилар сони танланган. 
 
ишсизлар сони 
Ид = ---------------------------------------------
иш билан бандлар + ишсизлар
 
Иккинчи усулда ишсизлик нормасини аниқлашда меҳнатга лаёқатли 
аҳоли сонидан фойдаланилган. Лекин меҳнатга лаёқатли аҳолининг 
ҳаммаси ҳам иш жойларига эга бўлавермайди.

---

401 
Фикримизча, ишсизлик даражасини ишсизлар сонини иқтисодий фаол 
аҳоли сонига бўлиш орқали аниқлаш мақсадга мувофиқдир: 
ишсизлар сони
Ид = ------------------------------------------- х 100,0 %
иқтисодий фаол аҳоли сони
1. Ишсизлик даражасининг асосий кўрсаткичлари қуйидагилардан 
иборат: 
а) рўйхатга олинган ишсизлик даражаси (Рид): 
Рид = Рис / Ифас х 100 = Рис / (Бс+Рис) х 100 
б) умумий ишсизлик даражаси (Уид): 
 
Уид = Иус / Ифас х 100 = Иус / (Бс+Иус) х 100 
в) тўлиқ ишсизлик даражаси (Тид): 
 
Тид = Шбс / Ифас х 100, 
бунда:
Рис
 
– рўйхатга олинган ишсизлар сони (киши) 
Ифас
 
– иқтисодий фаол аҳоли сони (киши) 
Иус – ишсизлар умумий сони (киши) меҳнатга лаёқатли аҳоли орасида 
танлама тарзда ўтказиладиган сўровлар натижасида аниқланади; 
Шббс
 
– шартли маънодаги иш билан банд бўлмаган фуқаролар сони 
(киши) 
Шббс = (ΣТф - ΣАф): Хф) 
бунда:
ΣТф
 
– минтақа иқтисодий фаол аҳолисининг тадқиқ қилинадиган 
даврдаги иш вақти (киши-соатлар, киши-кунлар)нинг тўлиқ жамланма фонди; 
ΣАф
 
– амалда ишлаб берилган вақтнинг жамланма фонди; 
Хф – бир нафар ходимнинг тадқиқ қилинаётган даврдаги иш вақти 
(соатлар, кунлар)нинг тўлиқ фонди. 
2. Ишсизликнинг давомийлиги (ой)
 
– таҳлил этилаётган даврнинг 
охирига келиб ишсиз мақомига эга бўлган шахсларнинг, шунингдек ушбу 
даврда ишга жойлашган ишсизларнинг иш излашларининг ўрта ҳисобдаги 
давомлилигини тавсифлайдиган миқдор. 
3. Меҳнат бозоридаги тиғизлик коэффициенти (Тк) бир бўш ўринга тўғри 
келадиган, рўйхатга олинган ишсизлар сони (Рис) билан аниқланади: 
Тк = Рис : ΣБс 
бунда: 
ΣБс – мазкур даврдаги бўш иш ўринларининг жамланма сони. 
Ишсизлик таркибини, яъни унинг турли шакллари ўртасидаги 
нисбатни таҳлил этганда ишсизлик даражаси билан умуман мамлакат 
иқтисодиётида, шу жумладан алоҳида (тармоқ ва ҳудудий) меҳнат 
бозорларидаги бўш иш жойлари ўртасидаги нисбат ва ўзаро боғлиқликни 

---

402 
ҳам кўриб чиқиш мақсадга мувофиқдир. Ана шу боғлиқликни