K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Ko‘rsatkichlar
A–72
A–76
АИ–80
АИ–91
АИ–92
АИ–93
АИ–95
АИ–98
Oktan soni (kamida) motor usuli  bo‘yicha va tadqiqot usuli bo‘yicha
72
76
76
82,5
83
85
85
89
Me’yorlanmaydi
91
92
93
95
98
Eritilgan benzindagi qo‘rg‘oshin  miqdori, g/dm
3
 (ko‘pi bilan)
0,013
0,17
0,015
0,013
0,015
0,013
0,013
0,013
Fraksion tarkibi, °C: – qaynash boshlanishi bilan (kamida): yozgi benzin uchun qishki benzin uchun
35
35
35
35
35
35
30
35
Me’yorlanmagan
– ko‘rsatilgan haroratda (°C) haydaladi  (ko‘pi 
bilan):
yozgi/qishki 10%
70/55
70/55
75/55
75/55
75/55
70/55
70/55
70/–
yozgi/qishki 50%
115/100
115/100
120/105
120/105
120/105
115/100
120/105
115/–
yozgi/qishki 90%
180/160
180/160
190/160
190/160
0/160
0/160
180/160
180/–
2. 2- jadval
Avtomobil benzinlarining asosiy ko‘rsatkichlari
53
– qaynash oxiri (ko‘pi bilan):
yozgi/qishki
195/185
195/185
215/195
215/195
215/195
205/195
205/195
195/–
– qoldiq, % (ko‘pi bilan)
1,5
1,5
1,5
1,5
1,5
1,5
1,5
1,5
– yo‘qotish, % (ko‘pi bilan)
4,0
4,0
4,0
4,0
4,0
4,0
4,0
4,0
To‘yingan bug‘lar bosimi, kPa:
– yozgi
66,7
66,7
66,7
66,7
66,7
66,7
66,7
66,7
– qishki
66,7– 99,3
66,7– 99,3
66,7– 99,3
66,7– 99,3
66,7– 99,3
66,7–99,3
66,7– 99,3
–
Kislota soni, mg/100 ml (ko‘pi bilan)
3,0
3,0
3,0
3,0
3,0
3,0
2,0
3,0
Haqiqiy smolalar miqdori, mg/100 ml:
– ishlab chiqarilgan joyda
– ishlatiladigan joyda
510
510
510
510
57
57
510
57
Induksiya davri, min (kamida)
600
900
600
900
600
900
900
900
Oltingugurt miqdori, % (ko‘pi bilan)
0,12
0,10
0,05
0,10
0,10
0,10
0,10
0,10
Rangi
Rangsiz
Sariq
Rangsiz
Rangsiz
Rangsiz
To‘q 
sariq-qizil
Rangsiz
Ko‘kim
-
tir

---

54
Qishki va yozgi benzinlardan to‘g‘ri foydalanilsa, dvigatel 
ishonch liroq va tejamliroq ishlaydi. Qish mavsumidan yoz mav-
sumiga, aksincha, yoz mavsumidan qish mavsumiga o‘tishda (bir 
oy mobaynida) har ikki turdagi benzindan va ularning aralashma-
sidan foydalanishga ruxsat etiladi. Yilning qolgan davrida benzin 
turi ob-havo sharoitlariga qat’iy mos kelishi lozim. Qishda yozgi 
benzinlardan foydalanilganida dvigatelni yurgizib yuborish qiyin-
lashadi,  ba’zan  butunlay  mumkin  bo‘lmay  qoladi,  yonilg‘i  sarfi, 
benzinning kondensatsiyalanishi ortadi, moy suyulib ketadi. Nati-
jada dvigatel detallari tez yeyiladi. Aksincha, qishki yonilg‘idan 
yozda foydalanish mumkin emas, chunki bunda bug‘lanish hiso-
biga yonilg‘i isrofgarchiligi keskin ortadi, dvigatel qizib ketadi, 
ta’minlash tizimida bug‘ tiqinlari hosil bo‘ladi, yonilg‘i me’yorda 
berilmaydi, dvigatel beqaror ishlaydi, ish rejimi keskin o‘zgargani-
da  to‘xtab  qoladi,  yonilg‘i  sarfi  ortadi. Aralashgan  benzinlardan 
foydalanilganida ham yuqorida aytilgan hodisalar ro‘y beradi. 
Avtomobil benzinlarini ishlatish bo‘yicha yuqorida keltirilgan 
yil fasllari va hududning iqlim sharoitlari bo‘yicha umumiy ma’lu-
motlardan tashqari, ishlatilayotgan benzinning ekspluatatsion xu-
susiyatlari bo‘yicha aniq tasavvurga ega bo‘lish lozim. Bunday 
tasavvurni hosil qilishda benzinning har bir markasi uchun to‘ldi-
riladigan pasportdan foydalaniladi. Pasportda har bir markadagi 
benzin (yoki boshqa mahsulot) uchun davlat standarti talablari aso-
sida u yoki bu ko‘rsatkichning aniq qiymatlari keltirilgan bo‘ladi. 
Pasportda yonilg‘ining zichligi, motor usulidan aniqlangan oktan 
soni, tetraetilqo‘rg‘oshin miqdori, to‘yingan bug‘lar bosimi, oltin-
gugurt va haqiqiy smola miqdori, yonilg‘i fraksiyalarining haydal-
ish haroratlari, benzinni haydashdagi qoldiq hamda yo‘qotishlar 
miqdori ko‘rsatiladi. Yonilg‘i pasporti asosida uning sifatini stan-
dart talablariga javob berishi tegishli standart ko‘rsatkichlari bilan 
solishtirib aniqlanadi. Agar pasport ma’lumotlari standart talabla-
rini qanoatlantirsa, bunday yonilg‘ini ishlatish mumkin. Standart 
talablarini, hech bo‘lmaganda, bitta ko‘rsatkich bo‘yicha qanoat-
lantira olmaydigan yonilg‘ilar nostandart yonilg‘i deyiladi. Ammo 
55
standart talablariga to‘la mos kelmaydigan yonilg‘ini ishlatishga 
umuman yaroqsiz deb hisoblash noto‘g‘ri. Nostandart yonilg‘ilar, 
moylash materiallari va boshqa neft mahsulotlarining sifat ko‘rsat-
kichlari standart ko‘rsatkichlardan chetga chiqishi ruxsat etilgan 
miqdorda bo‘lsa, bunday yonilg‘i hamda moylash materiallaridan 
belgilangan maqsadlarda to‘g‘ridan to‘g‘ri foydalanish mumkin. 
Avtomobil benzinlari ko‘rsatkichlarining asosiy standart ko‘rsat-
kichlardan chetga chiqishining ruxsat etilgan qiymatlari 2. 3- jad-
valda keltirilgan. Ushbu jadvalda keltirilgan ma’lumotlarga asos-
lanib, nostandart benzinlarini ishlatish bo‘yicha xulosa chiqarish 
mumkin. Agar chetga chiqish ruxsat etilgan chegarada bo‘lsa, bun-
day benzinlarni hech qanday chegaralashlarsiz to‘g‘ridan to‘g‘ri 
ishlatish mumkin. 
2. 3- jadval