K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Gazsimon uglevodorodlar sintezi. 
Gazlarni sintezlash uglerod 
oksidi (CO)ning vodorod bilan yuqori bosim va katalizator ish-
tirokida o‘zaro ta’siri natijasida har xil uglevodorodlar olinishiga 
asoslangan. 
Sintezlash jarayoni atmosfera bosimi ostida, ba’zan yuqori bo-
sim ostida (10–12 MPa), katalizatorlar bilan ta’minlangan maxsus 
reaktorlarda 180–210°С haroratda o‘tkaziladi. Gazlarni sintezlash 
natijasida benzin, gazsimon fraksiya va moy kondensati olinadi. 
Sintezlash jarayonida 40–45 foiz benzin, 15–20 foiz dizel yonilg‘isi 
va 10–17 foiz og‘ir fraksiyalar ajratib olinadi. Bu yonilg‘ilar tarkibi-
da parafinli uglevodorodlar ko‘p bo‘ladi, aromatik uglevodorodlar­
ning ulushi 3–5 foizni tashkil etadi. 
1. 4.
 Yonilg‘ini tozalash usullari
Olingan distillatlar tayyor mahsulot hisoblanmaydi, chunki ular-
da, uglevodorodlardan tashqari, smolali asfalt moddalar, oltingu-
gurtli birikmalar, organik kislotalar va boshqa kerakmas moddalar 
bo‘ladi. Zararli aralashmalargina emas, balki ba’zi uglevodorodlar 
(to‘yinmagan, polisiklik) ham neft mahsulotlari sifatini yomon-
lashtiradi. Oltingugurtli birikmalar va kislotalar detallarning kor-
roziyalanishini oshiradi, smolali asfalt moddalar issiq detallarda 
19
qurum va lok paydo bo‘lishini ko‘paytiradi, to‘yinmagan birikma-
lar kimyoviy barqarorlikni (saqlash jarayonida tarkibining o‘zgar-
masligini) yomonlashtiradi. Erigan qattiq parafinlar qotish haro
-
ratini oshiradi, polisiklik uglevodorodlar qovushoqlik xossalarini 
yomonlashtiradi. Shuning uchun ham muayyan ekspluatatsion xu-
susiyatlarga ega bo‘lgan yonilg‘i olish uchun distillatlarni kimyoviy 
va fizikaviy usullarni qo‘llash bilan tozalanadi. 
Kimyoviy usulda tozalash 
yonilg‘i tarkibidagi keraksiz birik-
malar reagentlar bilan kimyoviy reaksiyaga kirishishiga asoslan-
gan. Kimyoviy usullarga sulfat kislota, ishqorlar, xlorli metallar 
yordamida, gidrogenizatsion tozalash va boshqalar kiradi.