K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Nazorat savollari:
1. Sovitish suyuqliklariga qanday talablar qo‘yiladi?
2. Suvning qattiqligi deganda nimani tushunasiz?
3. Sovitish suyuqligi sifatida ishlatiladigan suvning afzalliklari va 
kam chiliklarini ayting. 
4. Suvni yumshatishning asosiy usullarini aytib bering. 
5. Dvigatelda quyqa hosil bo‘lishining zararli oqibatlari nimalardan 
iborat?
6. Sovitish tizimida quyqa hosil bo‘lishining oldini olish qanday amal-
ga oshiriladi va quyqalar qanday ketkaziladi?
7. Past haroratda muzlaydigan sovitish suyuqliklarining tarkibi va 
xossalarini aytib bering. 
8. Antitriz bilan ishlash qoidalarini aytib bering. 
9. Amortizator suyuqligi deganda nimani tushunasiz, uning qanday 
turlari bor?
10. Gidravlik tizimlarda qanday xossali va markali moylar ishlatiladi?
11. Tormoz suyuqliklarining qanday xossalari va markalarini bilasiz?
189
VIII BOB.
AVTOMOBIL TRANSPORTIDA YONILG‘I, 
SURKOV MATERIALLARI VA MAXSUS
SUYUQLIKLARNING ISHLATILISHINI
OQILONA TASHKIL QILISH
8. 1. 
Avtomobil transportida yonilg‘i va surkov
materiallarining ishlatilishini tashkil qilish
Avtomobil transporti suyuq yonilg‘ilarning asosiy iste’molchisi 
hisoblanadi. Avtomobil transportida barcha turdagi transportlarda 
ishlatiladigan energiya resurslarining yarmidan ortig‘i ishlatiladi. 
Avtomobil transportida ishlatiladigan energiya resurslarining so-
lishtirma sarfi temir yo‘l transportiga nibatan 19 barobar, daryo 
transportiga nisbatan esa 14 barobar ortiq. 
So‘nggi yillarda avtomobil parkining o‘sishi yonilg‘i va bosh-
qa neft mahsulotlariga bo‘lgan ehtiyojni yana-da ortib ketishiga 
sabab bo‘ldi. Shuning uchun ATKlarda neft mahsulotlarini tejash 
bo‘yicha zarur chora­tadbirlarni (neft mahsulotlari sarfini qat’iy hi
-
sobga olish, ish turlari bo‘yicha haqiqiy yonilg‘i sarfini tahlil qilish, 
saqlashni oqilona tashkil etish, yonilg‘i va moylash materiallarini 
quyishni mexanizatsiyalashtirish, avtomobillarga yuqori sifatli xiz-
mat ko‘rsatish) qo‘llash dolzarb masalalardandir. 
Yonilg‘i-moylash materiallarini oqilona ishlatish, ularning isrof-
garchiliklariga yo‘l qo‘ymaslik ko‘p jihatdan tashkiliy tizimlar va 
ATKdagi yonilg‘i-energetika resurslari bo‘limining (guruhi) faoli-
yatiga bevosita bog‘liq. 
Transport boshqarmalarida va ATKlarda yonilg‘i-energetika 
resurslaridan foydalanish xizmati faoliyat ko‘rsatadi, bu xizmat 
asosini bo‘lim yoki guruhlar tashkil etadi. ATKdagi avtomobil-
lar soni 300 tadan ortiq bo‘lganida, mustaqil faoliyat ko‘rsatuv-
chi yonilg‘i-energetika resurslaridan foydalanish bo‘limi tashkil 
etiladi. Avtomobillar soni 300 tadan kam bo‘lganida esa, ishlab 

---

190
chiqarish-texnika bo‘limi tarkibiga kiruvchi yonilg‘i-energetika 
resurslaridan foydalanish guruhi tashkil etiladi. Bu bo‘lim (gu-
ruh) boshlig‘iga yonilg‘i-energetika resurslaridan foydalanish ma-
salalari bo‘yicha korxonadagi barcha haydovchilar, ta’mirlovchi 
ishchilar va boshqa xodimlar bo‘ysunadi. 
Yonilg‘i-energetika resurslaridan foydalanish bo‘limi o‘z faoli-
yatini ATKni neft mahsulotlari, gaz, qattiq yoqilg‘i va elektr en-
ergiyasi bilan ta’minlovchi tashkilotlar, ya’ni neft bazalari, avto-
mobillarga yonilg‘i quyish shoxobchalari, ko‘mir omborlari, gaz 
to‘ldirish shohobchalari, elektr tarmog‘i tashkilotlari bilan hamkor-
likda tashkil etadi. 
– bo‘lim (guruh)ning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
– korxona talabiga binoan yonilg‘i-energetika resurslariga bo‘l-
gan ehtiyojni rejalashtirish, ularni qabul qilish, saqlash va tar qa tish;
–yonilg‘i-energetika resurslaridan oqilona foydalanishni tashkil 
etish, ularning sifatini nazorat qilish;
– yonilg‘i­energetika resurslari sarflanishini hisobga olish va bu 
bo‘yicha hisobot yuritishni tashkil etish;
– ishlatilgan moylarni to‘plash va saqlash, ularni tozalashga 
topshirish yoki ulardan samarali foydalanishni (utilizatsiya qilish) 
tashkil etish. 
Bo‘lim (guruh) yuqorida keltirilgan vazifalardan kelib chiqib, 
o‘zining funksional majburiyatlarini yonilg‘i-energetika resurslari-
dan foydalanish bo‘yicha Nizom asosida tashkil etadi. 
8. 2.