K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

 Past haroratda muzlaydigan suyuqliklar
Yilning sovuq mavsumida muzlash harorati past bo‘lgan suyuq-
liklar – antifrizlardan foydalanish maqsadga muvofiq. Bu suyuq
-
liklar etilenglikol (C
2
H
4
(OH)
2
) bilan tarkibida korroziyalanishga 
hamda ko‘pik hosil bo‘lishiga qarshi qo‘shilmalar bo‘lgan suv 
aralashmasidan iborat. Etilenglikol qovushoqligi 25 mm
2
/s bo‘lgan 
rangsiz yoki sarg‘ish rangdagi suyuqlik bo‘lib, uni 20°C harorat-
dagi zichligi 1,11 g/sm
3
, qaynash harorati +197,5°C va muzlash 
harorati minus 11,5°C. U suv, aseton, turli spirtlar bilan yaxshi 
aralashadi va neft mahsulotlarida erimaydi. Etilenglikol suv bilan 
175
aralashtirilganida hosil bo‘lgan aralashmaning muzlash harorati har 
ikkala tashkil etuvchinikidan (etilenglikol va suv) past bo‘ladi. 
Etilenglikolning suvdagi eritmasini, eritma tarkibidagi suv 
miqdoriga bog‘liq holda, muzlash haroratini o‘zgarish qonuniyati 
7. 2- rasmda keltirilgan.
7. 2- rasm. 
Etilenglikolli antifrizlarning zichligi
ρ
 
va muzlash
haroratining
t
s
 
antifriz tarkibidagi suv miqdori 
s 
ga bog‘liqligi. 

---

176
Diagrammadan ko‘rinadiki, etilenglikolning suvdagi eritmasi
-
ning eng past muzlash harorati minus 75°C ga to‘g‘ri keladi. Bu 
aralashmaning 33,3 foizi suv va 66,7 foizi etilenglikoldan iborat 
bo‘ladi. Suv va etilenglikolning har qanday boshqa nisbatlarida 
aralashmaning muzlash harorati bundan yuqori bo‘ladi. Diagram
-
madan foydalanib ma’lum ish sharoiti uchun aralashma tarkibining 
qanday nisbatda bo‘lishi lozimligini aniqlab olish mumkin. 
Sovitish tizimida past haroratda muzlaydigan sovituvchi suyuq-
liklar (antifrizlar)dan foydalanishning quyidagi afzalliklari mavjud: 
muzlash harorati past, qaynash harorati yuqori, qovushoqlik xos-
salari yaxshi, yonmaydi, issiqlik sig‘imi va issiqlik o‘tkazuvchanli-
gi ancha yuqori, muzlaganida hajmi kattalashmaydi. 
Etilenglikolning suvdagi eritmalari po‘lat, mis, aluminiy va ular-
ning qotishmalarini kuchli korroziyalash xususiyatiga ega. Shuning 
uchun 1 
l
antifriz tarkibiga 2,5–3,5 g dinatriyfosfat (Na
2
HPO
4
) va 
1 g dekstrin qo‘shiladi. Dinatriyfosfat po‘lat va cho‘yan
ning korro-
ziyalanishini kamaytiradi, dekstrin, mis, aluminiy va ularning qo-
tishmalaridan tayyorlangan detallar yuzasida esa parda hosil qilib, 
ularni korroziyalanishdan himoyalaydi. Ruxdan tayyorlangan de-
tallarni qo‘shimcha himoyalash talab etiladi, buning uchun antifriz 
tarkibiga 7,5–8 foiz miqdorida molibden oksidli natriy (Na
2
MoO
4
) 
qo‘shiladi va antifriz markasida 
m
harfi bilan ifodal
anadi. 
Etilenglikolli suyuqliklarning hajmiy kengayish koeffitsiyenti­
ning ancha kattaligi (6–8 foizgacha) sovitish tizimiga suyuqlik kam -
roq (sig‘imining 92–94 foiz qismigacha) quyilishini taqozo etadi. 
Antifrizlarning ikki turi: tosollar (Тосол А, Тосол A–40 va 
Тосол А–65) va past haroratda muzlaydigan 40 va 65 markali 
suyuqliklar ishlab chiqariladi.