K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

 Yonilg‘i va moylash materiallari sifatini tiklash
Tashish va saqlashda kondension xususiyatlarini yo‘qotgan 
yonilg‘i va moylarning sifatini ATK omborxonasi sharoitida trans-
port boshqarmasining laboratoriyasi rahbarligida texnik shartlar va 
davlat standarti talablari darajasigacha tiklash mumkin. 
Yonilg‘ining quyidagi ko‘rsatkichlari tiklanadi: oktan soni; an-
tidetonatorlar, haqiqiy smolalar, oltingugurt, mexanik aralashmalar 
va suv miqdori; fraksion tarkibi; zichligi; qovushoqligi; chaqnash 
harorati. Moylarning esa quyidagi ko‘rsatkichlari tiklanadi: qo-
vushoqligi; chaqnash harorati; kislota soni; zichligi; mexanik ara-
lashmalar va suv miqdori. Shuningdek, sovituvchi suyuqliklarning 
tarkibidagi komponentlar, qo‘shilmalar va mexanik aralashmalar 
miqdori tiklanadi. Sifat ko‘rsatkichlari belgilangan chegaralardan 
chetga chiqqan (mexanik aralashmalar va suv miqdoridan tashqa-
ri) mahsulotlarni tiklashda, shu ko‘rsatkich bo‘yicha sifat zaxirasi-
ga ega bo‘lgan shu nomdagi mahsulot bilan aralashtirish usulidan 
foydalaniladi. Kondension bo‘lmagan neft mahsulotlarini aral-
ashtirish usuli bo‘yicha tiklashdan oldin quyidagi ishlarni bajarish 
lozim: hisoblash yo‘li bilan aralashma tarkibiga kiruvchi mahsulot-
lar miqdorini aniqlash; bajarilgan hisob natijalarining to‘g‘riligini 
aralashmaning laboratoriyada maxsus tayyorlangan namunasi tah-
lili asosida tekshirish; aralashtirish uchun sig‘im yoki taralar, hay-
dash va boshqa zarur jihozlarni tayyorlash. Aralashmaning fizika
-
viy-kimyoviy ko‘rsatkichlari (oktan soni, zichligi, kislotaliligi va 
kislota soni, antidetonator miqdori, haqiqiy smolalar va oltingugurt 
miqdori) qiymati har qaysi tashkil etuvchining o‘rtacha arifmetik 
qiymatiga ega. 

---

220
Belgilangan talablarga to‘liq javob bermaydigan mahsulotni 
tiklash uchun zarur sifat zaxirasiga ega bo‘lgan mahsulot miqdori 
quyidagi formula asosida topiladi:
T
a
T
a
X X
P
P
X
X
−
=
⋅
−
,
bunda:
P
– tiklanishi lozim bo‘lgan ko‘rsatkich bo‘yicha sifat zaxirasi-
ga ega bo‘lgan mahsulot massasi, kg;
P
T
– kondension bo‘lmagan (tiklanishi lozim bo‘lgan) mahsulot 
massasi, kg;
X
– ko‘rsatkichning aralashtirishdan keyin olinishi lozim bo‘l-
gan, standartga mos keladigan me’yori;
X
T
– kondension bo‘lmagan mahsulot ko‘rsatkichining qiymati;
X
a
– sifat zaxirasiga ega bo‘lgan mahsulot ko‘rsatkichining qiy-
mati.
Qovushoqlik va chaqnash harorati proporsionallik qonuniga 
bo‘ysunmaydi. Shuning uchun aralashmaning qovushoqligi ma’lu-
motnomalarda keltiriladigan nomogrammalar asosida, chaqnash 
harorati esa maxsus formulalar asosida aniqlanadi. 
Benzin va dizel yonilg‘ilarini zararsizlantirish tindirish yo‘li 
bilan amalga oshiriladi. Moylarni tozalash uchun ular 70– 80°C 
gacha isitib tindiriladi. Tozalash sifati tozalanadigan moyning 
qovu shoqligiga, ifloslanish darajasiga, zarralarning o‘lchamlariga 
bog‘liq. Tindirish vaqti 2 dan 4–5 sutkagacha bo‘lishi mumkin. 
Qovushoqligi past bo‘lgan moylarni suvsizlantirish uchun ular 
80–85°C haroratda bir necha soat isitilib, so‘ngra tindiriladi. Ko‘p 
suv aralashgan motor moylari suv va cho‘kindilardan tozalan-
ganidan keyin ham dvigatelda ishlatishga yaramaydi, chunki suv 
ulardagi qo‘shilmalarning ko‘p qismini eritib yuboradi. Yonilg‘i va 
moylar mexanik aralashmalardan filtrlash yo‘li bilan tozalanadi. 
Moyni filtrlash jarayonini jadallashtirish maqsadida moy 60–80°C 
haroratgacha isitiladi. Suv va mexanik aralashmalardan tozalangan 
221
yonilg‘i va moylar quruq toza idishga quyiladi. Tozalangan neft 
mahsulotlari sifatini tekshirish uchun idishning pastki qatlamla-
ridan namuna oli-nadi. Sovituvchi suyuqliklarni tiklash ularning 
zichligini nazorat qilishga asoslangan. Bunda gidrometrdan foyda-
laniladi. 
Plastik surkov moylarini ATK sharoitida tiklash maqsadga mu-
vofiq emas.