K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Polimer qo‘shilmalar. 
Tarkibida fosfor va oltingugurt bo‘lgan 
polimer qo‘shilmalar yuqori yuvish va dispergiyalash xususiyatiga 
ega, shuningdek, ko‘pchilik hollarda moyning qovushoqlik-harorat 
tavsifini yaxshilaydi, qotish haroratini pasaytiradi, oksidlanishga 
qarshi sifatini yaxshilaydi, korrozion aktivligini pasaytiradi. Poli-
mer qo‘shilmalarga tarkibida fosfor, oltingugurt, azot va boshqa 
har xil funksional guruhlar makromolekulalarini qo‘shish natijasi-
da ko‘p funksiyali qo‘shilmalar olinadi. 
5. 1. 7.
 Dvigatellarda ishlatiladigan moylar,
ularning ishlash sharoitlari va xossalari
Ichki yonuv dvigatellarining moylash tizimlarida ishlatiladigan 
moylar 
motor moylari
 
deb ataladi. Ularning asosiy vazifasi ishqa-
lanuvchi detallar sirtida mustahkam moy pardasi hosil qilish hisobi-
ga dvigatel detallarining yeyilishini kamaytirishdir. Bunday moylar 
juda og‘ir ish sharoitida ishlaydi. Benzinli dvigatelda silindr gil-
zalari 180–200°C, cho‘yan porshenlar yuqori zonada 400–430°C, 
aluminiy porshenlar 260–280°C haroratgacha qiziydi. Dizel dvi
-
gatellarida esa harorat bundan 50–100°C yuqori bo‘ladi. 
Moyning ish sharoitiga ko‘ra dvigatelda uchta zonani ajratish 
mumkin:
– yuqori haroratli zona – yonish kamerasi, porshenning yuqori 
kallagi va silindrning yuqori qismi. Bu zonadagi ba’zi detallar 
400°C gacha (porshen kallagi) va hatto 800°C gacha (chiqarish 
klapani) qizishi mumkin, yonuvchi gaz harorati esa 2500°C gacha 
yetishi mumkin;
– o‘rtacha haroratli zona – porshen halqalari bilan birgalikda, 
porshen barmog‘i, shatunning yuqori qismi va silindr devorlari. Bu 
121
zonadagi maksimal harorat (porshen halqalari atrofida) 300–350°C 
ga yetadi;
– past haroratli zona – tirsakli val, karter joylashgan uchastkalar. 
Bu zonadagi eng yuqori harorat (tayanch va shatun podshipniklari 
atrofida) 180°C ga yetadi. 
Qizdirilgan dvigatelning o‘rtacha va past haroratli zonalarida 
moy jadal bug‘lanishi mumkin. Buning natijasida tizimdagi moy 
miqdori kamayadi, sifati esa yomonlashadi. Moy sarfini kamayti
-
rish va uning xususiyatlari o‘zgarishiga barham berish uchun aniq 
ekspluatatsiya sharoitiga mos keladigan moyni tanlashda moyning 
bug‘lanuvchanligiga asoslanish lozim. Ammo moyning fraksion 
tarkibini aniqlash murakkab tahlillarni talab etganligi tufayli nis-
batan oddiy tahlil qilish, ya’ni o‘t oldirish haroratini aniqlash usu-
lidan foydalaniladi.