K ibraхimov, Т. Kadirshayev, A. Sobirjonov, N. Mo’minjonov, S. Raхimberdiyev

1.18- rasm. Rotor – shiberli nasos chizmasi: 
1- nasos vali, 2- podshipnik, 3- qopqoq, 4- shkiv, 5- vtulka, 6- manjeta, 
7- korpus, 8- qopqoq, 9- segment – shponka, 10- yassi Haydash kamerasi, 
11- klapan, 12- prujina, 13- sozlash vinti, 14- tiqin, 15- kurakcha, 
16- yassi so’rish kamerasi, 17- rotor, 18- haydash bo’shlig’i. 
Elektrodvigateldagi aylanma harakat tasmalar va shkiv orqali rotorga o’tadi. 
Rotor aylanganda kurakchalar markazdan qochma kuch ta’siridan tashqariga intiladi 
va korpusning ichki devorlariga yaqinlashib yonilg’ini so’rish kanalidan haydash 

---

34 
kanaliga o’tkazadi va u yerda 0.25-0.30 MPa bosim hosil qiladi. So’rish va Haydash 
kanallari orasiga o’rnatilgan, vint yordamida sozlanuvchi klapan 0.15-0.18 MPa 
bosimgacha yopiq holda bo’lsa, bosim oshishi bilan yonilg’ini nasos korpusida 
qisman aylantirib turishini, bosim 0.25-0.30 MPa gacha yetganda esa, ushbu 
miqdorda ushlab turishini ta’minlaydi.
Qalqovich kamerali gazajratgich, yonilg’i tarkibidagi gaz va bug’larni ajratish 
evaziga, yonilg’i hisobini aniq o’lchashni ta’minlab beradi (1.19-rasm).
1.19-rasm. Gazajratgich chizmasi: 
1- tiqin, 2- korpus, 3- trubka, 4- filtr, 
5- silindr korpus, 6- prujina, 7- qistirma, 
8- vint, 9- vtulka, 10- qopqoq, 11- halqa. 
Gazajratgich orqali o’tayotgan yonilg’i tezligi yuzaning kengayishi evaziga 
kamayadi, natijada havo va bug’ pufakchalari kameraning yuqori qismiga yig’iladi, 
qisman suyuq holatga qaytadi va qisman tashqariga chiqib ketadi. Gazajratgich 
ikkita, bevosita gazajratgich kameradan va qalqovichli kameralardan iborat bo’lib, 
korpusning yuqori qismi qopqoq bilan yopilgan, ostki qismiga esa, mayin filtr 
o’rnatilgan bo’ladi. Qalqovichli kamerada yonilg’i miqdori ko’payganda jiklyorli 
teshikchaga o’rnatilgan ignasimon klapan ochiladi va yig’ilgan yonilg’i nasosning 

---

35 
so’rish qismiga oqib o’tadi, yig’ilgan havo esa qopqoqdagi atmosfera bilan 
bog’langan teshikchadan tashqariga chiqib ketadi.
Gazajratgich va yonilg’i o’lchagich orasida yuqori teskari klapan o’rnatilgan 
bo’ladi. Bu klapan ham korpusdan, unga presslab o’rnatilgan egardan (sedlodan) va 
bevosita klapandan tashkil topgan. 
YOТK ishlamay turgan holatda, klapan yonilg’ini hisoblagichdan orqaga oqib 
chiqib ketishdan saqlab turadi, hamda tizimda boshqa sabablardan, masalan, harorat 
oshishi tufayli bo’ladigan bosim o’zgarishlarini hisoblagichga ta’sir etmasligini 
ta’minlaydi. 
Nasos-monoblok korpusi yon tomonlaridan orqa va oldingi tunuka qopqoqlar 
bilan yopilgan. Orqa qopqoqning pastki qismida, zarur holatlarda nasosdagi 
yonilg’ini to’kish uchun teshikcha bo’lib, u germetik tiqin bilan yopilgan. 
Kolonkalardagi nasoslar turli xil bo’lishi mumkin. So’nggi yillarda 
chuqurlikdan tortuvchi, yonilg’iga botiriladigan nasoslardan ham foydalanilmoqda. 
Bunday nasoslarning ko’rinishi va sxemasi 1.20-rasmda ko’rsatilgan.