K ibraхimov, Т. Kadirshayev, A. Sobirjonov, N. Mo’minjonov, S. Raхimberdiyev

Kriogen rezervuarlar
suyultirilgan gazning bosimi 25 MPa dan oshib ketishi, 
bu esa katta xavf keltirishi mumkin bo’lgan hollarda qo’llaniladi. Agar gaz o’zining 
qaynash haroratidan past haroratgacha sovitilsa, u suyuq holga o’tadi. Masalan, n-
butan -0.5 °S, propan -42 °S, metan esa -161 °S da suyuq holga o’tadi. Kriogen, ya’ni 
past haroratli rezervuarlar katta gaz to’ldirish shoxobchalarida ham qo’llanilmoqda. 
Faqat bunda rezervuar va unga ulanuvchi birikmalarning jipsligini ta’minlash chora 
tadbirlari qo’llanishi shartdir. Chunki tabiiy suyultirilgan gazning hidi yo’q hamda 
unga hid beruvchi odorantlarni qo’shib bo’lmaydi. Past haroratli rezervuarlar 

---

66 
samarali issiqdan himoyalash tizimiga ega. Masalan, agar rezervuarda suyuq metan 
gazi saqlansa, uning ichki harorati -161°S da ushlab turiladi.
 
Normal bosimli rezervuarlar
suyuq holdagi moddalarni, ya’ni qaynash 
haroratidan past haroratda saqlanadigan yengil yonuvchi moddalar (benzin, kerosin, 
dizel yonilg’isi va x.) uchun ishlatiladi. 
Ushbu rezervuarlar devori yonilg’i bug’ining maksimal bosimiga mo’ljallab 
hisoblanadi. Lekin idishni to’ldirayotganda va bo’shatayotganda bosim farqi katta va 
xavfli bo’lib qolishi mumkin. Shuning uchun rezervuarda ortiqcha bosim paydo 
bo’lsa gazni atmosferaga chiqarib yuboradigan saqlash klapanlari bilan butlanadi. 
Suyuq holda saqlanadigan yonilg’ilarni detaksiyasi qo’llaniladi va unga ikkita vazifa 
qo’yiladi. Birinchisi – portlashdan saqlash, ikkinchisi – oldindan rezervuar tizimidagi 
jipslikni buzilishini topish. Hozirgi paytda uglevodorodli suyuq yonilg’ilarni sizib 
chiqishlarini aniqlovchi Polytron Pulsar kabi detektorlar qo’llanilmoqda. Detektor 
sensorlarini yonilg’i sizib chiqishi mumkin bo’lgan joylarning tagiga yoki yoniga 
(kranlar, flyanetslar, membrana qutilari, kompressor birikmalari va sh.o’.) o’rnatiladi.
Rezervuarlar odatda yer usti, yer osti, tik va gorizontal joylashtiri-ladi (2.7 – 
rasm). Suyuk gazlar uchun yer usti rezervuarlari ko’pgina mamlakat-larda keng 
tarqalgan. Rezervuar materiali havo harorati -60 dan +50°S oralig’ida, ishchi bosim – 
1,6 MPa, sinash bosimi - 2,5 MPa bo’lgan sharoitga hisoblanib aniqlanadi. Har bir 
idish gidravlik usulda chidamlikka sinaladi. Rezervuarning payvand choklari rentgen 
nurlari bilan to’liq tekshirib chiqiladi. Shoxobchalarning xavfsiz ishlash qoidalaridan 
biri – bu sisternani shunday to’ldirish kerak-ki, unda doim suyuq faza ustida gaz 
fazasidagi qatlam (podushka) bo’lishi shart. Lekin tashqi muhit haroratini oshishi 
idish ichidagi bosimni ortishiga olib keladi va u portlashgacha olib kelishi mumkin.
b 
a