K I m y o ki my oga oi d atama lar etimilo gi ya si

Kolorimetr 
Lotincha color, ya’ni, «rang» so‘zidan yasalgan termin. Spektral diapazonda muayyan 
moddaning  rang  intensivligiga  ko‘ra  konsentratsiyasini  aniqlovchi  asbob.  Hozirgi  paytda 
kalorimetrlar  deyarli  qo‘llanmayapti  va  ularning  o‘rniga  asosan  spektrofotometrlar 
ishlatilmoqda. Kolorimetr bilan kalorimetrlarni adashtirib yubormaslik kerak.  
Komplekslar, ligand, dentatlik 
«Sevgi» so‘zi lotin tilida complexus deyiladi. Shuningdek, aynan shu so‘zning o‘zi bu 
tilda  «aloqador»,  «bog‘liq»  hamda,  «birlashma»  degan  ma’nolarni  ham  beradi.  Kimyoda 
uchraydigan  kompleks  termini  esa  bir  necha  o‘zaro  aloqador  tarkibiy  qismlardan  iborat 
birikmani  nazarda  tutadi.  Lotin  tilida  ligo  so‘zi  esa  «bog‘lamoq»,  «tikmoq»,  «to‘qimoq» 
ma’nolariga to‘g‘ri keladi. Ligand atamasi ham shundan kelib chiqqan (shuningdek, liga va 
ligatura so‘zlarining ildizi ham shu). Bog‘lanish markazlari soniga ko‘ra ligandlar mono-, bi-, 
tri- va tetra-dentat ligandlarga ajratiladi. Bu nom lotincha dens so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, 
uning tub ma’nosi «tish» degani bo‘ladi. Tish shifokori – dantist deyilishining sababi ham shu 
so‘z bilan bog‘liq.  
Konformatsiya 
Qaralayotgan  molekulaning  fazoda  egallashi  mumkin  bo‘lgan  turli  shakllarini 
ifodalovchi termin (konformatsion tahlil). Bu so‘zning ildizi lotinchada «o‘xshash» ma’nosini 
beruvchi conformis so‘ziga bog‘liq. O‘z navbatida, ushbu lotincha so‘zning o‘zi ham formare 
– «tashkil qilmoq» so‘ziga com old qo‘shimchasini qo‘shilishidan hosil bo‘lgan bo‘lib, lotin 
tili qoidalariga ko‘ra, ushbu com qo‘shimchasi o‘zidan keyingi kelgan so‘zga «birgalikda» va 

---

79 
 
«umumiylikda» degan ma’nolarni bag‘ishlaydi. Konformatsiya terminini birinchi marta 1835-
yilda Amerika yozuvchisi Edgar Po qo‘llagan edi.  
Konsentratsiya 
«Jamlanish»,  «markazlashish»  so‘zlari  lotinchada  centrum  tarzida  yangraydi.  Bu 
so‘zga con old qo‘shimchasi qo‘shilishi bilan esa jamlash, to‘plash, yig‘ish singari ma’nolar 
hosil bo‘ladi. Kimyoda esa konsentratsiya so‘zi o‘ziga xos ma’noga ega bo‘lib, u eritmadagi 
qismlardan birining butun eritmaga nisbatan nisbiy ulushini ifodalaydi.  
Konversiya 
Kimyoda  bu  so‘z  odatda  «konversiya  darajasi»  ko‘rinishida  qo‘llanadi  va  bu 
boshlang‘ich  moddaning  qay  darajada  o‘zgarishga  yuz  tutganini  ifodalaydi.  Termin  ildizi 
lotincha  conversio  so‘ziga  bog‘liq  bo‘lib,  uning  ma’nosi  «shakl  almashinishi»,  «o‘zgarish» 
degan so‘zlarga to‘g‘ri keladi.