K I m y o ki my oga oi d atama lar etimilo gi ya si


Elektron, elektrod, elektroliz, elektrolit, ion, kation, anion



Download 2,13 Mb.
Pdf ko'rish
bet74/118
Sana28.09.2021
Hajmi2,13 Mb.
#187364
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   118
Bog'liq
Kimyoga oid atamalar etimologiyasi

Elektron, elektrod, elektroliz, elektrolit, ion, kation, anion   
Bu  terminlarning  barchasi  yunon  tilidan  olingan.  «Elektron»  so‘zini  1891-yilda 
Irlandiyalik  fizik  Jorj  Jonston  Stoni  (1826-1911)  tomonidan  muomalaga  kiritilgan  edi.  U 
,mazkur termin bilan, elektr tokining «tabiiy birligi»ni ifodalamoqchi bo‘lgan. O‘shanda, katod 
nurlari  tomonidan  taratilayotgan  manfiy  zaryadlangan  mayda  zarrachalarni  shu  nom  bilan 
atashni boshlangan edi. Mazkur so‘zning o‘zi yunon tilida «qahrabo» degan ma’noni bildiradi. 
Qadimdanoq odamlar, agar qahrabo bo‘lagi bilan biror dag‘al jun matoni ishqalansa, natijada, 
u yengil buyumlarni (masalan, qog‘oz parchasi yoki, temir qirindisini) o‘ziga tortishini, ya’ni, 
elektrlanib qolishini payqashgan.  
Qolgan terminlarni esa, buyuk fizik Maykl Faradey (1791-1867) o‘ylab topgan. Qizig‘i 
shundaki, Faradey o‘zi yunon tilini bilmagan va atamalarni o‘ylab topishda yaqin do‘sti – vrach 
Uitlok  Nikkol  hamda,  Kembrij  universiteti  professori  Robert  Uills  bilan  maslahatlashgan. 
Shuningdek, uning Triniti kollejdagi yaqin hamkori, rohib Uilyam Uiuell ham bu ishga bosh 
qo‘shgani  ma’lum.  Faradey  ular  bilan  yozishmalardan  keyin,  o‘zi  kuzatgan  yangi  fizik 
hodisalar  uchun  atamalar  biriktirgan.  Shunday  elektr  hodisalaridan  biri,  tokning  eritmaga 
metall  yoki  grafitning  bir  yuzasi  orqali  «kirishi»  va  boshqa,  narigi  yuzasi  orqali  «chiqishi» 
bo‘lgan  edi.  Ushbu  «kirdi-chiqdi»ni  Faradey  elektr  tokini  yo‘li  deb  baholagan  va  uni 
yunonchada «yo‘l» ma’nosini beruvchi odos so‘zi bilan ifodalab, «elektrod» atamasini hosil 
qilgan.  Shunga  muvofiq,  kation  va  anionlar  esa,  elektrodlar  tomon  harakatlanayotgan 
zaryadlangan  ionlardir.  Faradey  ion  so‘zni  ham  o‘sha  «yo‘l»dan  «yurayotgan»  elektr 
zarrachalari  sifatida  tasavvur  qilgani  uchun  shunday  nomlagan.  Bu  so‘z  yunon  tilida 
«yurayotgan» ma’nosini beruvchi ienai so‘zidan olingan. «Anod» va «katod» terminlarini joriy 
etishda esa Faradey shunchaki, Quyoshning chiqish va botish yo‘nalishlariga nisbat bergan. 
Aytib  o‘tamizki,  xuddi  Faradey  davridagidek,  hozirda  ham,  shartli  ravishda,  elektr 
zanjirlardagi  doimiy  tok  musbatdan  manfiyga  tomon  oqadi  deb  qabul  qilingan.  Shunga 
muvofiq,  Faradey,  Quyosh  sharqdan  chiqib,  g‘arbga  botishiga  nisbat  bergan  holda,  tokning 
eritmagan  kirish  joyini  anod  deb  nomlaydi.  Bu  yunonchada  ana  –  Quyoshning  ko‘tarilishi 
degan so‘zga yana o‘sha odos so‘zini qo‘shilishidan yasalgandir. Katod esa shu mantiqning 
davomidan  kelib  chiqadi  va  u  yunonchada  Quyoshning  botishini  bildiradigan  kata  so‘ziga 
o‘sha odos so‘zini qo‘shilishidan hosil qilinadi. Bu – eritmadan tokning chiqib ketish joyini 
bildiruvchi termin bo‘lgan.  
«Elektroliz» va «elektrolit» terminlarini Faradeyning o‘zi tomonidan qo‘llanmagan. Bu 
terminlar keyinroq ommalashgan. Lysis – yunon tilida «erimoq», «parchalanmoq» ma’nolarini 
beradi; lytos esa - «parchalangan» deganidir. Elektrolit termini ma’no jihatdan, bu termin orqali 
tushuniladigan asl fizik jarayonga unchalik ham mos kelmaydi. Sababi, u elektr toki eritmani 
ionlarga  parchalaydi  degan  ma’noni  beradi.  Bu  terminni  keng  yoyilishiga  sababchi  bo‘lgan 


70 
 
Svante  Arrenius  (1859-1927)  elektrolitik  dissotsiatsiya  nazariyasida  olim  haqiqatan  ham 
shunday yanglish fikrda bo‘lgan. 

Download 2,13 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   118




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish