K I m y o ki my oga oi d atama lar etimilo gi ya si

 
 

---

28 
 
Nomi afsonalar bilan bog‘liq elementlar 
Kadmiy    
Kadmiy  elementi  1818-yilda  nemis  kimyogari  va  farmatsevti  Fridrix  Shtromeyer 
(1776-1835)  tomonidan  kashf  qilingan.  Shtromeyer  dori  ishlab  chiqarish  jarayonida 
qo‘llanadigan rux karbonati tarkibidan kadmiy elementini aniqlagan. Rux oksidi hozirda ham 
turli kukun dorilarda, surtma (maz) dorilarda va pastalar tarkibida qo‘llaniladi. U surtma dori 
massasiga qovushqoqlik beradi hamda, yara-chaqalarga antiseptik ta’sir ko‘rsatadi.  
Farmasevtik fabrikalardan birida ishlab chiqarilgan dorilar ustidan tekshiruv o‘tkazgan 
hududiy nazoratchi vrach, mazkur fabrika dorilari tarkibida zaharli modda, aniqrog‘i 
mishyak
 
mavjudligi  haqida  gumonga  borib  qoladi.  Bu  borada  vrach  maxsus  tekshiruv  o‘tkazadi  va  
fabrikada  dori  tayyorlashda  ishlatiladigan  rux  oksidining  xlorid  kislotadagi  eritmasidan 
serovodorod  o‘tkazib  ko‘radi.  Tajriba  natijasida,  kimyogarlar  kutganidek  ruxning  ZnS 
shaklidagi  oq  cho‘kma  birikmasi  emas,  balki,  mishyakka  o‘xshash,  sap-sariq  g‘alati  modda 
quyqa holida ajralib chiqqan. Tekshiruv xulosasiga ko‘ra, dorilar zaharli deb taxmin qilingan 
va  natijada,  hududiy  nazorat-taftish  boshqarmasining  ko‘rsatmasi  bilan,  mazkur  dori 
fabrikasida ishlab chiqarilgan barcha preparatlar savdosi ta’qiqlangan. Shunda, farmatsevtika 
fabrikasi  egasi  o‘zi  ham  mustaqil  ichki  tekshiruv  o‘tkazishga  qaror  qiladi  va  tajribalarni 
takrorlab  ko‘radi.  Hudud  nazoratchi  vrachi  tajribalaridan  farqli  o‘laroq,  fabrika  egasi  o‘z 
tekshirishlarini  yanada sinchkovlik bilan va ko‘p bora takroran  o‘tkazib  ko‘radi.  Yakunda u 
ham g‘alati bir xulosaga keladi. Fabrika egasining aniqlashicha, dori tarkibidan quyqa holida 
cho‘kayotgan sariq rangli modda zaharli mishyak emas, aksincha, hali fanga noma’lum bo‘lgan 
mutlaqo  boshqa  bir  element  ekan.  U  o‘zining  mazkur  taxminini  tekshirib  ko‘rish  uchun 
Gyottingen  universiteti  professori  Shtromeyerga  murojaat  qiladi.  Shtromeyer  ham  tajribani 
takrorlab  ko‘radi  va  haqiqatan  ham  bu  mutlaqo  boshqa  modda  ekanini,  aniqrog‘i,  ilgari 
noma’lum bo‘lgan  yangi element  ekanini tasdiqlaydi. Ushbu  yangi  kashf etilgan elementga 
Shtromeyerning taklifi bilan kadmiy deb non beriladi. Kadmiy so‘zi ham boshqa ko‘plab ilmiy 
atamalar singari yunon tilidan kelib chiqqan bo‘lib, yunonchadagi kadmeia so‘zidan yasalgan. 
Qadimgi yunonlar rux karbonatli rudalarni shunday nomlashgan. O‘z navbatida, yunonchadagi 
o‘sha kadmeia ham, qadimgi yunon afsonalaridagi qahramon timsoli – Kadm (yoki, Kadmos) 
nomidan olingan bo‘lib, rivoyatlarga ko‘ra, Kadmos – ajdarlarni yenggan podsho Yevropaning 
akasi  bo‘lgan.  Aytishlaricha,  Kadmos  rux  mineralini  qanday  olishni  va  rux  va  misni  o‘zaro 
aralashtirib, latun hosil qilishni o‘rgatgan emish.