K arim a q osim ova

(kitobi — kitob, maqsadi — maqsad, maqsadga).
Shunday qilib, o 'q u v chilar qanday so‘zlar tekshirishni talab qilishi 
va uning sababini, qanday so'zlar tekshiruvchi so 'z hisoblanadi va 
nim a uchunligini bilishlari zarur.
O 'qituvchi qanday so 'zlar tekshirishni talab qilishini tushuntirish

---

uchun jufti b o r jarangli va jarangsiz u ndosh tovushi bo'lgan so'zlar 
ustida kuzatish o'tkazadi: 
maktabim — maktab, tuzi — tuz
kabi.
O 'quvchilar yozilishi talaffuzidan farq qiladigan so'zlarni va 
so'zdagi jarangsiz undosh tovush o'zig a mos h a rf biian ifodalanishini 
taqqoslash bilan so'zning oxirida jufti b o r undosh tovush kelsa, u so 'z
tekshirishni talab qilishiga ishonadilar. Tekshirishga tayangan holda, 
yozishga im koniyat yaratish uch u n o 'quvchilar tekshiruvchi so'zni 
tekshiriladigan so 'zd an doim oldin yozadilar: 
avlodi — avlod, kitobi —
kitob.
Bo‘g‘in ustida ishlash
B o'g'in m urakkab tu sh u nch a bo'lgani uchun boshlang'ich sinf­
larda uning qoidasi berilmaydi. D asturga k o 'ra, o'quvchilarda so'zni 
bo'g'inlarga b o'lish ko'nikm asini shakllantirish vazifasi talab etiladi. 
O 'quvchilar so'zni b o'g'inlarga bo'lish d a so 'zd a nechta unli bo'lsa, 
shuncha b o 'g 'in bo 'ladi, degan tushunchaga asoslanadilar. Bu tush un - 
chani ular savod o'rgatish davridayoq hosil qiladilar. Bolalar yozilgan 
so'zdan dastlab unli harfni topadilar, keyin so'zda nechta unli bo'lsa, 
uni shuncha qism (bo 'g 'in)ga bo'ladilar.
1-sinfda o'qu v yilining birinchi yarm ida og'zaki va yozm a tarzda 
bo'g'inlarga bo'lish, shuningdek, o'qituvchi topshirig'iga k o 'ra, m uay­
yan bo'g'inli so 'z tanlash m ashqlari h a r darsda o'tkaziladi. S o'zni 
bo'g'inlarga to 'g 'ri va tez bo'lish ko'nikm asini hosil qilish 1-sinfda 
o'tkaziladigan m uhim m ashqlar qatoriga kiradi. O 'quvchilar o'qish 
va yozish jarayonini egallashda m ana shu ko'nikm aga tayanadilar. 
O 'zbek grafikasida b o 'g 'in tam oyili yetakchi tamoyil hisoblanadi. 
O 'quvchi so 'zn i to 'g 'ri yozish uchun uni aw al bo'g'inlarga bo'ladi. 
B o'g'inlardagi tovushlarning o 'z a ro bir-biriga t a ’sirini aniqlaydi, u n ­
dosh va unli tovushlam i ifodalash uch u n zarur harflardan foydalanadi. 
O 'quvchi quyidagicha m uhokam a yuritadi:
— 
„V atan" so'zida ikki b o 'g 'in bor. Birinchi bo'g'inga 
va;
ya’ni 
v,
a
harflarini yozam an, ikkinchi b o 'g 'in ga 
tan:
ya’ni 
t, a, n
harflarini 
vozaman. O 'quvchi so'zni b o 'g'inlarga bo'lish, bo'g'indagi har bir 
tovushning o 'rn in i, tartibini aniq ko 'z oldiga keltirib, bo'g 'in lab aytish 
ko'nikm asiga ega bo'lsa, so'zdagi harflarni tushirib qoldirmay, o'rnini 
alm&shtirmay yoza oladi. Shuning uchun bo'g'in ustida ishlashga so'zni 
bo'g'inlab ko'chirib yozish. b o 'g 'in lab diktovka bilan yozish (b o'g'inlab
izohlab yozish) m ashqlarini ham kiritish lozim. Ikkinchidan, so'zni

---

bo ‘g ‘inlarga b o ‘lish ko'nikm asi o 'q uv ch ilar uchun so 'z n in g oldingi 
qatorga sig‘may qolgan qism ini keyingi qatorga b o ‘g‘inlab to ‘g‘ri 
ko'chirish uchu n zarur. O 'q u vch ilar „S o 'zlar bir y o 'ld an ikkinchi 
yo'Iga b o 'g 'in lab ko'chiriladi" va „Bir harfdan iborat b o 'g 'in n i oldingi 
yo 'lda qoldirib yoki keyingi yo'Iga ko'chirib bo'lm ayd i" degan asosiy 
b o 'g 'in k o'chirish qoidalarini I sinfdayoq o'rganadilar. O ddiy tuyulgan 
birinchi qoida ham so'zni bo 'g 'in larg a bo'lish, b o 'g 'in ko'chirish qoi­
dasiga mos keladigan