K arim a q osim ova

„Davlat", „Ilm afzal", „H iylagarningjazosi“, „Hunarsiz kishi
o'limga yaqin"
kabi m aishiy ertaklarni ham o'qiydilar. Bunday ertak­
larda xalq o ‘z hayotini hikoya qiladi, shu sababli o'q u v ch ilar ertakni 
o'qig ach , o'tm ishdagi xalq hayotini, o'y-fikrlari va orzu-istaklarini 
bilib oladilar.
B unday ertaklarni tahlil qilish badiiy hikoya tarzida uyushtiriladi. 
Bolalar 
0
‘qituvchi rahbarligida ertakda qatnashuvchilarning hulq- 
atvori, ayrim xatti-harak atlarini baholaydllar, ularning bir-birlariga 
bo'lgan m unosabatlarini aytadilar va shular asosida ayrim obrazlar 
haqida xulosalar chiqaradilar, ertak rejasini tuzadilar, ertakni rollarga 
b o 'lib o'qiydilar.
„Davlat"
ertagi (4-sinf) oddiy turm ushga tegishli hodisalarni tas- 
virlovchi ertakdir. Ertakni o ‘qishga tayyorlash uchun ota-bobolarim iz 
atrofim izdagi tabiatni, borliqni qanday ta sa w u r etishlari haqida suhbat 
o'tkaziladi. B unday suhbat ertakdagi badiiy obrazlam i, ularning o 'z a ro
m unosabatlarini, xulq-atvorlari, xarakterlarini to ‘g‘ri tushunishga y o r­
dam beradi. 
„Davlat"
ertagi m atni ustida ishlash jarayonida o ‘quvchilar 
„Dehqonning xonadoni qanday hayot kechirar ekan?", „Nima uchun
Davlat dehqonning xonadonidan ketishni istamaydi?"
kabi savollarga 
javob topish orqali ertak qahram onlarini baholaydilar, ahil va inoq 
b o'lib, halol m ehn at qilish lozim degan xulosaga keladilar.
Ertak ustida ishlashda bolalam i ertakni o ‘qishgagina emas, balki 
uni aytib berishga o 'rg atish ham m uhim dir. Ertak aytish og'zaki nutqni 
o'stiradi, bolalar nu tq in i yangi so 'z va iboralar bilan boyitadi.
O 'quvchilarni 1-sinfdayoq ertak tilidan erkin foydalanishga o 'r ­
gatish uch un ertak bilan birinchi tanishtirishda uni o'qituvchi aytib 
berishi m um kin.
0 ‘quvchi ertak m azm unini o ‘zlashtirib olgandan so'ng, uning tili 
ustida ishlashga alohida aham iyat qaratilishi zarur. E rtak m azm unini 
qayta hikoyalashda, qahram onlarga tavsif berishda o'quvchilam ing o 'z
nutqida til vositalaridan o ‘rinli foydalanish talab qilinadi. Til vosita­
laridan foydalanish uch u n talab va vaziyat, ehtiyoj yaratish zarur.
Ertak tilida shunday so ‘z va iboralar borki, ular bolaga o ‘zgacha 
ta ’sir ko'rsatadi. M asalan, „Y o'lbars, Tulki va B o'ri" ertagida „Tog' 
echkisi siz 
ulug‘imizniki b o 'lsin ", „Q uyon siz podshohimizning erta-

---

labki 
nonushtangiz b o ‘lsin“ , „Kiyik kechqurungi taomiogiz, q o ‘y kun- 
duzgi 
xo‘ragingiz bo‘lsin“ kabi gapiar tarkibidagi ajratib ko'rsatilgan 
so'zlarga o 'quvchilar diqqati qaratilib, ertakni so‘zlab berayotganda 
ulardan nu tq d a foydalanishlariga erishish zarur.
E rtaklarda keltirilgan m aqollar ustida ishlash, ularda ilgari su- 
rilayotgan g ‘oyalarni bolalar ongiga etkazish, yod oldirish yo ‘li bilan 
bog'lanishli nutqni o'stirish, nutqning ta ’sirchanligini oshirish lozim. 
M asalan, 
„Rostgo'y bola“
(1 -sinf) ertagida bola o 'z rostgo'yligi bilan 
podshoga m a’qul bo'lganligi hikoya qilingan. Ertak g'oyasiga mos xu ­
losa esa „Boshingga qilich kelsa ham to 'g 'ri gapir" m aqoli bilan ifoda­
langan. O 'quvchilar ushbu m aqol m azm unini tushunib olishsa, o'zlari 
ham yuqoridagi kabi ertak tuzib, hikoya qilib berishlari m um kin.
S o 'z m a ’nolari ustida ishlashda boshlang'ich sin f o'quvchilariga 
mos bo 'lgan usullardan biri rasm dan foydalanishdir. M asalan, 2-sinfda