K arim a q osim ova

1. R asm da nima tasvirlangan ?
2. A ziz d alada nima qilyapti?
3. K im lar bog ‘da olma teryapti ?
O 'quvchilar javobi gap nusxasi orqali xattaxtada quyidagicha tas­
virlab beriladi:
O 'quvchilar javobidan nim a hosil bo'lgani (hikoya, og'zaki nutq) 
aniqlanadi. S o'n g o'qituvch i xattaxtada hikoyaning nusxasi chizilga- 
nini aytadi. O 'q uv chilar nusxalarni kuzatadilar.
O 'qituvchi birinchi nusxa 1-berilgan savolning — gapning javob 
gapi ekanini aytadi. S o'ngra o'quvchilarga nechta savol berilgan va 
nechta javob olinganini aniqlash topshirig'i beriladi. Ularga 
„C hiziq-
ning boshi nima uchun burchakli? Oxiriga nima qo'yilgan ?“
kabi savol­
lar bilan m urojaat qilinadi. U lar „3 ta savol - 3 ta gap berilgan edi, 
shuning uchun 3 ta javob — 3 ta gapning nusxasi chizilgan" deyishadi.

---

0 ‘quvchilarning javobini hisobga olgan holda gapning boshlanishi bur- 
chakli chiziq bilan ko'rsatilishi, oxiriga gapning tugaganligini bildiru- 
vchi tinish belgisi — nuq ta qo'yilgani tushuntiriladi. 0 ‘quvchilarning 
javobini tartiblashtirib va to 'ld irib , quyidagicha xulosa chiqariladi: 
D em ak, nutqim iz gaplardan tuzilar ekan. N u tq d a 2, 3, 4 ta va un dan
ham k o ‘p gap boMadi. G ap n in g boshlanishi burchakli chiziq bilan 
belgilanadi, gapning tugagan joyiga nuqta qo'yiladi.
N avbatdagi darslarda gapning boshqa xususiyatlari o ‘tilayotgan 
m avzu va rasm larga bog‘liq holda o'rgatib boriladi.
U m u m an , xat-savod o 'rg atish jarayonida o ‘qish va yozuv darslarida 
gap, gapning so'zlardan tuzilishi, gapda so 'zlam in g alohida-alohida 
yozilishi, gapning oxiriga m azm uniga qarab n u q ta, so'roq, undov b el­
gisi qo'yilishi, gapning birinchi so'zi bosh h a rf bilan yozilishi haqida 
am aliy tush u ncha beriladi.
Gap yuzasidan quyidagicha mashq turlaridan foydalanish mumkin:
1. O 'qituvchi yoki o 'quvchilardan biri aytgan gapni o'quvchilam in g 
xattaxtada chizm a shaklida tasvirlashi va tushuntirishi (bunda gap rasm 
asosida tuziladi).
2. O 'qituvchi tavsiya qilgan gap chizm asini o 'qu vch ilam in g izoh- 
lashi va unga mos gap tuzishi. B unda o'qituv ch i tuzadigan gap alifbe 
va yozuv daftaridagi rasm lar asosida bo'ladi.
3. Berilgan m azm unli rasm asosida tuzilgan hikoyadan o 'rg a ­
nilayotgan tov u sh -h arf qatnasngan so 'z bor gap ajratib olinib, uning 
chizm asi xattaxtada chizdiriladi. S h undan so 'n g o 'sh a so 'z b o 'g 'in - 
tovush jih atd an tahlil qilinadi.
4. Rasm asosida tuzilgan hikoyadan istalgan gapning chizm asini 
xattaxtada ifodalash. B unda o 'q u v ch ilam ing gapni bir b u tu n holda 
xotirasida saqlagani, gapga xos xususiyatlam i ongli o'zlashtirgani an iq ­
lanadi. Bu jaray o n d a b ir n ech a o'quvchiga bir nechta gap chizm asi 
chizdirilishi m um kin.
5. H ikoyadan berilgan chizm aga m os gapni ajratib olish va izohlab 
berish.
6. Hikoyadagi h a r bir gapning nusxasini chizdirish. H ikoya dastlab
2—3, so'ng 4—5 gapli bo'lishi zarur. Tuzilgan hikoyani o'qituvchi qayta 
aytib turadi, o 'q u v c h ila r bittad an uni xattaxtada ifodalaydi. H ikoya- 
ning nusxasi shu tariqa xattaxtada o 'z ifodasini topadi. Misol: