K arim a q osim ova

„H ikoya-
 
ning qaysi o ‘rni sizga yoqdi?“,  „ Qahramonlardan qaysi biri sizga ayniqsa
 
yoqdi?“,  „Hikoya  o ‘qilganda  siz qaysi o'rinda juda xursand b o ‘Idingiz?“
 
kabi  va  hokazo.  Kirish  suhbati,  birin chid an ,  asarning  o'quvchilarga 
qanday t a ’sir qilganini bilish,  ikkinchidan,  bolalam i  asar  m atnini tahlil 
qilishga  qiziqtirish,  darsda  o 'q uv ch ilar  faolligini  oshirish  m aqsadini 
ko'zd a  tutadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2.  Yaxshi  o'qiydigan  o'quvchiga  o'qitish.  O 'quvchini  oldindan 
d'qituvchi  o'qish  yo'llari  bilan  tanishtiradi  va  uning  o'qishini  o'zi 
kuzatadi,  xato  va kam chiliklam i  b artaraf etadi.  Shundan  so'ng tayyor- 
langan  o'quvchi  sinf jam oasiga  o'q ib   beradi.
3.  O g'zaki  qayta  hikoyalab,  so'zlab   berish.  Bu  o 'q itu v ch id an   a lo ­
hid a  tayyorgarlikni  talab  etadi.  C h un k i  asar  m atniga  yaqinlashtirib, 
badiiy  vositalarini  to 'liq   saqlagan  holda  hikoyalash  zarur,  aks  holda 
o 'q u v ch ilam in g   badiiy  asarni  o 'q ish g a  bo 'lgan   qiziqishi  susayadi.
4.  Yoddan  ifodali  aytib  berish.  S h e’riy  asarlar yoddan  aytib  berish 
orqali  tanishtirilsa,  o'quvchi  o'qitu vch in in g   m ahoratini  yuqori  baho- 
laydi.  O 'zida  ham   yod  olishga  qiziqish  paydo  bo'ladi.
5.  Asarning  m uhim   dialogli  o 'rin larin i  yoki  butu n  asam i  sahna- 
lashtirish  orqali  tanishtirish.
6.  Asarning  bir  qism ini  (m uam m oli  o 'rn in i)  o'qituvchining  o'q ib  
berishi,  qolgan  qism ini  o 'quvchilam ing  ichda  m ustaqil  o'qishi.
7.  Asar  bilan  tanishtirishda  texnika  vositalaridan  ham   unum li 
foydalanish.
8.  Asarni  m usiqa  sadolari  ostida  o 'q ib   berish.  Bu  asam ing  ta ’sirini 
kuchaytiradi,  o'qu vch ilam in g  estetik  didini  tarbiyalaydi,  ularni  toli- 
qishdan  saqlaydi.
U m um an  olganda,  asam ing janriy xususiyati  hisobga  olingan  holda 
u  bilan  tanishtirishning  o'ziga  xos  usullarini  tanlash  lozim.
Badiiy  a sa r  m atni  ustida  ishlash
B oshlang'ich sinflarda to 'g 'ri, tez, ongli va ifodali o'qishga o'rgatish 
vazifasi  o'quvchilarda  asam i  tahlil  qilish  ko'nikm asini  shakllantirish 
bilan  birga  am alga  oshiriladi.  O 'qish  m alakalarini  shakllantirish  bilan 
m atn  ustida ishlashning  o 'z a ro   bog'liqligi  asam i  tahlil  qilishga  qanday 
yondashishni  belgilab  beradi.
Badiiy  asar  ustida  ishlashning  2-bosqichi  asar  tahlilidir.  Asami 
tahlil  qilishning  asosiy  yo'nalishi  m atnning  aniq  m azm uni  (voqealar 
va  uning  rivojlanishi)ni,  kom pozitsiyasini,  ishtirok  etuvchi  shaxslar­
ning  axloqi  va  xarakterli  xususiyatlarini,  asarning  g'oyasini  aniqlash 
hisoblanadi.
Asam i  tahlil  qilishning  m etodik  shartlaridan  biri  asar  m azm unini 
uning tasviriy-ifodaviy vositalari  bilan bog'liq holda qarashdir. Y ana bir 
asosiy qoida  asar ustida  ishlash jarayonida  ta ’lim -tarbiyaviy vazifalarni 
um um iy  ravishda  am alga oshirish  hisoblanadi.  Bu  qoidalar  asar ustida
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ishlashning  asosiy  yo'nalishini  belgilaydi,  shuningdek,  m atnni  tahlil 
qilish jarayo nid a  o 'q uvch ilar  bajaradigan  to p shiriqlam i  va  m uhokam a 
qilish u c h u n  ularga beriladigan savollarning  xarakterini aniqlab  olishga 
yordam   beradi.
A sar  ta h lili  ja ra y o n id a   m atn   u stid a   ish la sh n in g   quyidagi  tu r -  
la rid a n   fo y d alan ilad i:
1. 
Tanlab  o‘qish.  B unda  o'quvchi  m atnning  berilgan  vazifaga  m os 
qism ini  o'qiydi.  Vazifa  asam ing  m azm unini  oydinlashtirish,  sabab- 
natija  bog'lan ishini  belgilash,  badiiy  xususiyatini  ochish,  o'qilgan 
m atnga  o 'z   shaxsiy  m unosabatini  ifodalashdan  iborat  bo'lishi  m um ­
kin.  M asalan,  4-sinfda  „O ltin  kuz“  m atnidan  „Tabiatdagi  o'zgarishlar 
berilgan  qism larni  topib  o 'q in g ",  „B aqa  va  taqa"  ertagidagi  „Taqa- 
chining  nasihati  berilgan joyni  topib  o 'q in g "  kabi  topshiriqlar berilishi 
m um kin.
T anlab o'q ish  m atn  ustida ishlashning eng sam arali usulidir.  Tanlab 
o 'q ish d an   m atn  ustida  ishlashning barcha bosqichlarida turli  xil  qiyin- 
chilikda,  m urakkablikda  foydalaniladi.  U   o 'q u v ch ilard a  yaxshi  o'qish 
sifatlarini  o'stirish   bilan  birga  ulam ing  ijodiy  tasa w u ri,  nutqi  va  zeh- 
nini  o'stirishga  yordam   beradi.  Eng  oddiy tan lab   o'q ish   asar  m azm uni 
yuzasidan  bo'ladi.  M asalan,  4-sinfda