K. A. Tursunmetov V bob. "Nisbiylik nazariyasi", VI bob. "Kvant fizikasi"

Geyger hisoblagichi
– gazning ionlashishiga asoslangan.
U 
faqat zarralarning o‘tishinigina qayd etadi.
geyger hisoblagichi ichki tomoni metall qatlami (katod) bilan qoplangan 
shisha ballon va ballonning o‘qi bo‘ylab tortilgan ingichka metall tola (anod)
dan iborat. shisha ballon 
S
past bosim sharoitida gaz bilan to‘ldiriladi. Buni 
silindrik kondensator deb qarash mumkin. kondensatorga 
В
batareyadan 
R
qarshilik orqali kuchlanish beriladi.
agar kondensatorga zaryadlangan zarra uchib kirsa, gaz molekulalarini 
ionlashtirib, gaz razryadini vujudga keltiradi.

---

166
natijada hisoblagich orqali tok o‘ta bosh-
laydi va 
R
qarshilik bo‘ylab potensial ka-
mayadi. kuchlanishning bunday tebrani shi 
D
 
kuchaytirgich va mexanik hisoblagichdan iborat 
qayd qi luvchi qurilmaga uzatiladi.
K – katod
A – anod
S – shisha ballon
B
R
D
7.8-rasm.
shunday qilib, geyger hisoblagichi har bir ionlashtiruvchi zarrani qayd 
qiladi. Uning sezgirligi katta bo‘lib, sekundiga 10000 zarrani qayd qila oladi.
Pufakli kamera
– qizdirilgan suyuqlikning zarra trayektoriyasi bo‘ylab 
qaynashiga asoslangan va uning trayektoriyasini qayd qiladigan asbob. U 
suyuq vodorod solingan, yoritish va rasmga olish mumkin bo‘lgan shisha 
kameradan iborat. Uning hajmi 3 sm
3
dan bir necha metr kublargacha bo‘lishi 
mumkin. Pufakli kamerani kashf qilgani uchun gleyzerga 1960-yilda nobel 
mukofoti berilgan.
Boshlang‘ich holatda kameradagi suyuqlik yuqori bosim ostida bo‘ladi, 
shuning uchun suyuqlikning temperaturasi atmosfera bosimidagi qaynash 
temperaturasidan yuqori bo‘lsa-da, u qaynab ketmaydi.
Tekshirilayotgan zarra kameradan uchib o‘tishida suyuqlik moleku-
lalarini ionlashtiradi. Xudda shu vaqtda suyuqlikning bosimi kengaytiruvchi 
qurilma yordamida keskin pasaytiriladi. suyuqlik o‘ta isitilgan holatga o‘tadi 
va qaynaydi. Bu vaqtda ionlarda juda kichik bug‘ pufakchalari paydo bo‘ladi. 
shuning uchun zarraning butun yo‘li pufakchalar bilan qoplangan bo‘ladi. 
kamerani yoritib, izlarni kuzatish yoki fotosuratga olish mumkin.
Pufakli kameraning Vilson kamerasidan afzalligi, unda ishchi 
modda zichligining katta bo‘lishidadir. Buning natijasida zarralar kuchli 
tormozlanadi va nisbatan qisqa yo‘lni o‘tib to‘xtaydi. shu sababli pufakli 
kamera yordamida juda katta energiyali zarralarni ham tekshirish mumkin.