K. A. Tursunmetov V bob. "Nisbiylik nazariyasi", VI bob. "Kvant fizikasi"

12. Mexanik tebranishlar bilan elektromagnit tebranishlar analogiyasiga 
ko‘ra, tebranish konturidagi tok kuchi, mexanik tebranishlardagi 
qaysi fizik kattalikka mos keladi?
a) koordinata; 
B) tezlik;
C) massa; 
D) prujinaning bikrligi.
13. Tranzistorli generatorda tebranishlarning so‘nmasligini ta’minlash 
uchun kirish va chiqish zanjiridagi kuchlanishlar faza jihatidan
 
qanchaga farq qilishi kerak?
a) 60
o
; 
B) 90
o
; 
C) 180
o
; 
D) 270
o
.

---

74
14. Tranzistorli generatorda teskari bog‘lanish qaysi element orqali 
amalga oshiriladi?
a) 
L
g‘altak orqali;
B) 
C
kondensator orqali
D) 
L
b
g‘altak orqali;
D) tranzistor orqali.
15. Gapni to‘ldiring. Zanjirga faqat induktiv g‘altak ulangan bo‘lsa, 
g‘altakdan o‘tayotgan tok kuchi tebranishlari, g‘altak uchlariga 
qo‘yilgan kuchlanish tebranishlaridan faza jihatidan ... bo‘ladi.
a) ... 
p
2
ga oldinda ... ; 
B) ... 
p
2
ga orqada ... ;
C) ... π ga oldinda ... ; 
D) ... π ga orqada ... .
iii bobda o‘rganilgan eng muhim tushuncha, 
 
qoida va qonunlar
elektromagnit tebra-
nishlar
Tebranish konturida bir marta zaryad berilganidan 
so‘ng hosil bo‘ladigan elektr va magnit maydon tebra-
nishlari. 
Tebranish konturi
induktiv g‘altak va kondensatordan iborat zanjir. 
Tebranish davri 
T = 
2π
 
.
so‘nuvchi tebranishlar
Tebranish konturida kondensatorga bir marta energiya 
berilganda hosil bo‘ladigan tebranishlar. Bunda tebra-
nishlar amplitudasi vaqt o‘tishi bilan kamayib boradi.
Tebranish konturidagi 
to‘la energiya
W
= 
+
.
garmonik tebranishlar fizik kattaliklarning vaqt o‘tishi bilan sinus yoki ko-
sinus qonuniyati bo‘yicha davriy o‘zgarishi.
Tebranish amplitudasi
Tebranayotgan
 
kattalikning eng katta qiymati moduli.
avtotebranishlar
Tebranuvchi sistemaning ichidagi manba evaziga 
so‘nmas tebranishlar hosil bo‘lishi.
Yuqori chastotali 
generator
energiya manbayi, tebranish tizimi va elektron 
kalitdan iborat sistemada so‘nmas tebranishlar hosil 
qiladigan qurilma.
Teskari bog‘lanish 
Chiqish zanjiridan elektr signallari bir qismining 
kirish zanjiriga berilishi.

---

75
aktiv qarshilik – 
R
O‘zgaruvchan tok energiyasini qaytmaydigan hol da 
boshqa turdagi energiyaga aylantiradigan qarshilik.
reaktiv qarshilik – 
X
C
, 
X
l
O‘zgaruvchan tok energiyasini elektr yoki mag-
nit maydon energiyasiga va aksincha aylantiradigan
qarshilik. 
X
c
= 
; 
X
L
= ω
L.
aktiv qarshilikli 
zanjirdagi quvvat
P = P
m
 
cos
2
ω
t.
O‘zgaruvchan tokning 
va kuchlanishning 
effektiv qiymatlari
I
ef 
= 
; 
U
ef 
= 
.
O‘zgaruvchan tokning 
to‘liq zanjiri uchun Om 
qonuni
I
m 
= 
.
O‘zgaruvchan tok 
zanjirining to‘la 
qarshiligi
Z = 
.
Zanjirdagi tok 
tebranish lari va 
kuchlanish tebra nishlari 
orasidagi faza farqi
tgφ = 
yoki tgφ = 
.
rezonans hodisasi
Tashqi majburlovchi kuch chastotasi, sistemaning 
xususiy chastotasiga teng bo‘lib qolganda tebra nishlar 
amplitudasining ortib ketishi.
ketma-ket
rezonans yoki 
kuchlanishlar rezonansi
O‘zgaruvchan tok zanjirida tashqi elektr manbayi 
chastotasi, zanjirning xususiy chastotasiga teng bo‘lib 
qolganda kondensator va g‘altakda kuchlanishning 
keskin ortib ketishi.
O‘zgaruvchan tokning 
quvvati
P = U I
cosφ.
O‘zgaruvchan tokning 
bajargan ishi
A = U I
t
cosφ.

---

76