К а р и м о в а. А., И с л о м о в ф. Р., А в л о қ у л о в а. З

15.3. Ҳисоб-китоб счёти бўйича
муомалалар ҳисоби
Корхоналар бош қа ю риди к шахслар, давлат назо­
рат органлари ва бош қа таш килотлар билан бўладиган 
ҳисоб-китобларини асосан накд пулсиз ҳисоб-китоблар 
кўрин иш и да амалга оширади. М аблағларни бир ҳисоб 
рақамидан и к к и н ч и ҳисоб рақамига нақд пул и ш ти ро ­
кисиз, пул ўтказиш йўли билан амалга ош ириладиган 
ҳисоб-китоблар накд пулсиз ҳисоб-китоблар дейилади.
Ў зб е ки сто н Р еспубликаси ҳудудида накд пулсиз 
ҳисоб-китоблар 1995 йил 4 сентябрдаги “ Узбеки стон 
Республикасида накд пулсиз ҳисоб-китобларни олиб 
бориш тўғрисида” ги 60-сонлий ўриқномага асосан олиб 
борилади.
Н акд пулсиз ҳисоб-китоблар куйидаги асосий та- 
мойилларга асосланади:
♦
корхона, таш килотлар ўз пул маблағларини (ўз 
маблағлари ва қарз маблағлари) банкда сакдаш лари 
лозим;
♦
барча нақд пулсиз ҳисоб-китоблар банк орқали 
ўтиш и керак;
♦
хўж алик органлари ҳисоб-китоблар ш аклларини 
эр ки н танлашлари ва уни ш артнома орқали мустаҳ- 
камлаб қўйиш лари м умкин;
♦
хўж алик орган ларини нг ҳисоб-китоблар бўйича 
ш артномавий муносабатларига банк аралашмаслиги ке­
рак;
♦ товарлар ва хизматлар учун тўловлар тўловчининг 
розилиги билан амалга оширилади;
♦
тўловлар хўжалик органларининг ҳисобрақамида- 
ги маблағлари ҳисобидан, баъзида банк кредити хи со ­
бидан амалга о ш и р и ш и м умкин;

---

♦
тўлов қоидаси мол етказиб берувчи ва мол сотиб 
олувчи то м он и д ан мол етказиб бери ш тўғрисидаги 
ш артнома асосида келиш иб олинади;
♦
мол етказиб берувчининг \исобрақам ига пул маб­
лагларини ўтказиш мазкур маблағларнинг мол сотиб 
олувчининг ҳисобрақамидан ўчирилганидан кейин амал­
га оширилади.
Б анк муассасасида ҳисоб-китоб счётини очи ш учун 
корхона қуйидагиларни такдим қи ли ш и лозим:
♦
ҳисобварақни очи ш ҳақида ариза (0401025-шакл); 
уни корхона раҳбари имзолаш и шарт;
♦ кор хо н ан и н г давлат рўйхатидан ўтказилганлиги 
ҳақида ҳужжат;
♦ кор хо н ан и н г нотариус тасдиқлаган устави н у с ­
хаси;
♦
имзолар намуналари ва муҳр нусхаси ту ш и р и л ­
ган, нотариус тасдикдаган варақча (0401026-шакл);
♦
корхонани тузиш ҳақидаги таъсис ш артнома (му- 
асси сн и н г қарори, таъсисчилар у м ум и й й и ғи л и ш и н и н г 
қарори) нусхаси;
♦
со л и қ органида рўйхатдан ўтганлиги ва иденти- 
ф икациялаш ган со л и қ тўловчи номери берилганлиги 
тўғрисида нотариусда тасдикданган гувоҳнома кўчир- 
маси ёки шахе со л и қ тўловчи субъект эмаслиги тўғри- 
сида маълумот.
К о р хо н ан и н г қисобварағида олинган материаллар, 
асосий воситалар учун мол юборувчига тўланмалари, 
бюджетдан, иж тимоий суғуртадан бўлган қарзни тўлаш, 
иш ҳақи бериш учун кассага олинган пул ва бошқа 
заруриятлар учун тўланган пул маблағлари акс этти­
рилади.
Одатда, банк том онидан ҳар қандай пул ўтказиб 
бериш ёки накд пул бериш корхона ёки ҳисобварақни 
тасарруф этувчининг буйруғи ёки у билан келиш илган 
ҳолда амалга оширилади. Л еки н банк қуйидаги ҳоллар- 
да корхона розилигини олмай бош қа таш килотларнинг 
ҳужжатлари бўйича у н и н г ҳисоб-китоб счётидан пулни 
маж бурий ўтказиб беради: молия ва со л и қ органлари­
н и н г буйруғи бўйича тўланмаган со л и қ ва йиғимлар, 
ш уни нгдек, улар бўйича жарима ва боқимандалар су м ­
масини; қондирилган даъволар сум м аси ни — ижро ва- 
ракдари, хўжалик суди нин г буйруғи бўйича; кредит-

---

дан ф ойдаланганлиги учун фоиз сум м асини; банк то ­
монидан кўрсатилган хизматлар сум м асини.
Ҳ и со б -к и то б счёти бўйича барча муомалалар хисоб- 
китоб сч ётини нг эгаси розилиги билан белгиланган 
ш аклдаги тўлов (банк) хужжатлари асосида амалга о ш и ­
рилади.
Тўлов шакллари деганда, одатда, ҳуқуқий меъёр- 
ларда кўзда тутилган, кредитор ҳисобига маблағларни 
ўтказиш усули, ҳи со б -китоб ҳужжати тури ва хужж ат­
лар айланиш тартиби билан фарқланувчи накд пулсиз 
тўловлар шартлари кўзда тутилади.
Корхоналар ўртасидаги накд пулсиз ҳисоб-китоблар:
♦
тўлов топш ириқномалари;
♦
чеклар;
♦ аккредитивлар;
♦
тиж орат банклари векселлари;
♦
тўлов талабнома-топш ириқномалари;
♦ тўлов талабномалари;
♦ и н кассо топш ириқномалари;
♦
режали тўловлар воситасида амалга ош ирилади.
М аб л а ғл а р н и тўловчи б илан олувчи ўртаси д аги
тўловлар ш акли ш артном а (келиш ув) билан белги­
ланади.
Х и со б -к и т о б ҳужжатлари белгиланган стандартлар 
талабларига м увоф иқ келиш и ва ҳисоб-китоб ҳужжати 
ном и, хи соб -ки то б хужж ати рақами, у н и н г ёзилган 
куни, ойи, йи лин и уз ичига олиш керак. К у н рақам- 
ларда, ой сўз билан, йил рақамлар билан кўрсатила- 
ди, хисоблаш машиналарида тўлдириладиган тўлов хуж­
жатларида ой рақамларида кўрсатилиш и м ум ки н, тулов- 
чи б а н ки н и н г рақами, тўловчи б ан ки н и н г ном и кўрса- 
тилади, тўловчи бан ки н и н г ном и ўрнига ҳужжат мат- 
нида ун и н г ф ирма белгиси; тўловчининг н ом лан иш и , 
у н и н г банкдаги ҳисоб рақами; маблағ олувчи ни нг н о м ­
лан иш и , ун и н г банкдаги хисоб рақами; олувчи б а н ки ­
н и н г ном лан иш и