К а р и м о в а. А., И с л о м о в ф. Р., А в л о қ у л о в а. З

14.1. Меҳнат ва иш ҳақини ҳисобга олишнинг
асосий вазифалари
И н с о н ўз эҳтиёж ларини қон д и р и ш учун моддий 
неъматлар яратар экан, уларни иш лаб чиқариш учун 
моддий ресурслардан таш қари бевосита ин сон ўз меҳ- 
натини сарфлайди. М еҳнат жараёнида янги маҳсулот 
яратилиб, и н со н эҳтиёж ларини қо н д и р и ш га хизмат 
қилади. Истеъм олчиларнинг асосий даромад манбала­
ри и ш ҳақи бўлганлиги сабабли, товарларга бўлган 
талаб ва таклиф, улар баҳоси бевосита и ш қақига бог­
л и к бўлади .Ж орхон ан инг ишлаб чиқари ш -хўж алик фа­
олияти ж онли меҳнатни истеъмол қилиш билан бирга 
юз беради. У н и н г миқдори иш лаган киш и-соатлар б и ­
лан ўлчанади. М еҳнат жараёнида ҳар бир хо ди м н и н г 
бажарган иш и, тайёрлаган маҳсулоти, истеъмолчилар­
га кўрсатган хизматлари учун сарфланган меҳнатига 
ҳақ тўлаш м иқдорини асослаш ҳамда аниьугашни талаб 
қиладиган ўзаро муносабатлар вужудга келади.
Меҳнат ва иш ҳақи ҳисоби 
— ҳисоб иш лари ни нг 
а н и қ ва оператив маълумотлар талаб қилувчи эн г му- 
ҳим ҳамда қи й и н соҳаларидан биридир. Унда ходимлар 
со н и н и н г ўзгариш и, иш вақтининг сарф ланиш и, меҳ- 
натга ҳақ тўлаш фонди, тўлов турлари ва ходимлар 
тоиф аси бўйича ҳамда меҳнатга ҳақ тўлаш ф ондидан 
таш қари амалга ош ириладиган бош қа тўловлар, ко р ­
хо н а н и н г ҳар бир ходими билан ҳисоб-китоблар акс 
эттирилади./Бу маълумотлар асосида меҳнат унум дор­
лиги меҳнат ресурсларидан ф ой далан иш , ходимлар 
сони , иш ҳақи ф ондининг сарф ланиш и ва бошқалар 
бўйича режа то п ш и р и ьутр и н и н г баж арилиш и устидан 
назорат ана ш у маълумотлар асосида амалга оширилади.
Ш у муносабат билан корхонанин г бухгалтерия хиз­
мати олдида меҳнат меъёри ва унга ҳақ тўлаш ни ҳисобга

---

олиш , назорат қ и ли ш вазифалари ҳам белгиланадики, 
бу эса:
♦
иш бай иш ловчилар ва бош қа ходи м ларнин г иш 
сиф атини тўғри ва ўз вақтида ҳужжатлар билан рас- 
м ий л аш ти ри ш н и , ш унингдек, иш ҳақини ҳисоблаш ва 
уни белгиланган муддатларда тўлашни;
♦
ҳисобланган и ш ҳақи суммаларини ва иж тим оий 
суғуртага ажратмаларни ишлаб чиқариш харажатлари­
га ки ритиш учун харажатларнинг йўналиш лари бўйича 
ан и қ тақсим лаш ни;
♦
иш \ақидан бюджетга мажбурий тўловларни, ш у­
нингдек, корхонага етказилган моддий зарарни айрим 
таш килотлар ва ж и см о н и й шахслар ф ойдасига тўғри 
ҳамда ўз вақтида уш лаб қолиш ва ўтказиш ни;
♦ ходимлар со н и н и ва иш вақтидан ф ойдаланиш ни 
назорат қ и л и ш н и таъминлаш и керак.
Корхона ва ташкилотларда ходимлар сон и ишлаб 
чиқариш дастури асосида аникланади. Корхонада хо­
димлар, э н г аввало, и к к и гуруҳга ажратилади:
♦
асосий фаолиятда банд бўлган ходимлар;
♦
асосий бўлмаган фаолиятда банд бўлган ходимлар.
А со си й фаолиятда банд бўлган ходимлар таркибига
асосий ва ёрдамчи цехларнинг, ёрдамчи и ш лаб чиқа- 
риш ларнинг, завод лаборатория ва бўлинм аларининг, 
тозалаш ин ш оотлари нин г, алоқа узелларининг, ахбо- 
рот-ҳисоблаш марказларининг, барча турдаги қўрик,- 
лаш нин г, завод бош қармаларининг ходимлари киради.
А со си й бўлмаган фаолиятда банд бўлган ходимлар 
тоиф асига уй -ж о й ва ком м унал хўж алигига хизм ат 
кўрсатиш , савдодаги, тиббиёт муассасалари ҳамда мак- 
табгача тарбия муассасаларида банд бўлган ходимлар 
киради.
Корхонада ходимлар бажарадиган вазифалари га кўра 
қуйидаги гуруҳларга бўлинади:
♦ ишчилар;
♦
хизматчилар.
Ишчилар
таркибига моддий неъматларни яратиш , 
тузатиш, ю кларни кўчириш , йўловчилар та ш и ш , мод­
дий хизматлар кўрсатиш билан бевосита банд бўлган 
ходимлар киради.
Хизм атчилар
таркибига раҳбарлар, мутахассислар 
ва бош қа ходимлар киради.

---

Раҳбарлар
таркибига корхона ва у н и н г таркибий 
бўлинмаларида раҳбарлик лавозим ини эгаллаб турган 
ходимлар (директор, у н и н г ўринбосарлари, бош му- 
ҳандис, бош иқгисодчи, бош бухгалтер, бош техно­
лог) ва бошқалар киради.
Мутахассислар
таркибига муҳандислар, и қги содчи- 
лар ва бош қа иқтисодий ҳамда муҳандислик-техника- 
вий иш лар билан банд бўлган ходимлар киради.
Бош қа ходимлар тоиф асига ҳужжатларни тайёрлаш, 
расм ийлаш тириш иш ларини олиб борувчи, хўж аликка 
хизм ат қи лувчи б о ш қа ходимлар (кассирлар, назо- 
ратчилар, табелчилар, и ш юритувчилар ва ҳоказолар) 
киради.