К а р и м о в а. А., И с л о м о в ф. Р., А в л о қ у л о в а. З

(вексел берувчи)
иккинчи томон­
га 
(вексел тузувчига)
берган ва герб йиғими тўланган, 
белгиланган шаклда тузилиб, сўзсиз ёзма қарз пул маж- 
бурияти \исобланади. Векселлар оддий ва ўтказма век­
селлар бўлиши мумкин.
Оддий вексел ёзма ҳужжат бўлиб, вексел берувчи 
(қарздор) нинг муайян пул суммасини муайян муд-

---

датда ва муайян жойда вексел тутувчига ёки унинг 
буйруғига биноан тўлаши тўғрисида оддий ва ҳеч нар­
са билан шартланмаган мажбуриятидир.
Ўтказма вексел 
(тратта)
ёзма ҳужжат бўлиб, век­
сел берувчининг тўловчига муайян пул суммасини му­
айян муддатда ва муайян жойда олувчига ёки унинг 
буйруғига биноан тўлаши тўғрисида сўзсиз буйруғидир.
Ҳозирда Узбекистон Республикаси халқ хўжалиги- 
да векселлардан амалда фойданилмаяпти. Улар муома­
лада бўлмасада, аммо ҳисоб-китобларнинг қулай усу­
лидан бири бўлиб ҳисобланади.
Инкассо топшириқномаларига биноан тўловлар 
ҳисоби корхоналар ҳисобваракдаридаги маблағларни 
улар розилигисиз ҳисобдан ўчиришнинг қуйидаги ҳол- 
ларида қўлланади: бюджетга тўловлар бўйича боқи- 
мандалар, жарималарни ундиришда ва маблағларни 
\исобдан ўчиришнинг сўзсиз тартиби белгиланган 
бошқа ҳолларда: ундирувчиларнинг фармойишлари 
бўйича; ижро этиш ва унга тенглаштирилган хуж­
жатлар бўйича.
Маблағларни ҳисобварақлардан сўзсиз тартибда 
ҳисобдан ўчириш ундирувчиларнинг тўлов талабнома- 
топшириқномаси бланкида такдим этиладиган фармо­
йишлари асосида амалга оширилади.
Режали тўловлар тартибидаги ҳисоб-китоблар шак­
ли корхоналар ўртасида, яъни мол етказиб берувчи ва 
харидор ўртасида доимий алоқа мавжуд бўлган ҳоллар- 
да кўлланилади. Ҳисоб-китобнинг бу шакли машина- 
созлик корхоналарида, кумир, газ, металл сотиб олиш­
да, озиқ-овқат саноати корхоналари билан савдо таш­
килотлари ўртасида нон, сут маҳсулотларини сотиш ва 
сотиб олишда қўлланилади. Унинг хусусияти шундаки, 
ҳисоб-китоб ҳар бир жўнатилган маҳсулот учун эмас, 
балки белгиланган муайян муддатда, яъни ҳар куни 
ёки 3—5 кунда бир марта олиб борилади. Ушбу шакл­
даги ҳисоб-китобнинг тўғри олиб борилишини банк 
назорат қилиб туради. Ҳисоб-китоб хужжатлари хари­
дор ёки мол етказиб берувчи томонидан ёзилиши мум­
кин. Вақти-вақти билан жўнатилган маҳсулот ва тўлан- 
ган пул текшириб турилади, ўртадаги фарқ қўшимча 
маблағ тўлаш ёки маҳсулот жўнатиш билан тартибга 
солинади.

---

Режали тўловлар орқали олиб бориладиган хисоб- 
китоблар ҳисоби мол юборувчининг балансида 4110- 
“Харидор ва буюртмачилардан олинадиган счётлар” 
ҳисобварағининг “Режали тўловлар ҳисоб-китоби” ана­
литик ҳисобварағида юритилади.
Маҳсулот сотилганида қуйидагича проводка бери­
лади:
Д-т 4110—“Харидор ва буюртмачилардан олинади­
ган счётлар”;
К-т 9010—“Маҳсулотни сотишдан олинган даромад”.
Сотилган маҳсулотнинг пули келиб тушганида ку­
йидагича проводка берилади:
Д-т 5110—“Хисоб-китоб счёти”;
К-т 4110—“Харидор ва буюртмачилардан олинади­
ган счётлар”.
Мижоз (корхона) чек дафтарчаларини унга хизмат 
кўрсатувчи банк муассасасидан олади. Меҳнатга ҳақ 
тўлаш, пенсиялар, касаллик варақаси бўйича нафақа- 
лар, мукофотлар, хизмат сафарлари ва хўжалик хара­
жатлари учун накд пулларни банк чеки асосида корхо­
нанинг ҳисоб-китоб ҳисобварағидан шу корхона кас­
сасига беради.