Jurnalistikasi

Ittifoqda
ommaviy axborot vositasi sifatida ancha oldin, 20—30-yillarda shakllandi. 
Toshkent radioeshittirish stansiyasi o'zining muntazam faoliyatini 1927-yil
11-fevraldan boshladi. 1928—29-yillarda respublikada 10.000 ta radiop- 
riyomnik bor edi. 1927-yilning oktabr oyidan e ’tiboran Moskvadan eshitti- 
rishlar muntazam olib beriladigan bo'Idi. 1928-yil 23-oktabrda sobiq 
Ittifoq Xalq komissarlari sovetining «Sovet Ittifoqida radioeshittirishlarning 
navbatdagj masalalari to‘g'risida»gi qarori chiqdi.
1931-yil sentabrd^ Toshkentda yangi radiostansiya (RV-11) ishga 
tushdi. Shu yili radio orqali rus, o'zbek, qozoq, tojik va qirg'iz tillarida 
radiogazeta uzatildi. Yil davomida hammasi bo'lib 1152 radiogazeta chiqdi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1931-yili pochta va telegraf xalq komissarligi qoshida Butunittifoq 
radioeshittirishlar qo'm itasini tashkil etish tug'risida qaror qabul qilindi va 
uning m ahalliy filiali 0 ‘rta Osiyo daviat radioqo‘mitasi deb atala boshladi.
1941 -yil respublikani radiolashtirish yakunlandi va radiopriyom- 
niklam ing keng tarm og‘i vujudga keltirildi. 1947-yili Toshkentda chet cl 
eshittirishlari tahririyati o ‘z ishini boshladi. A wal bu yerda eshittirishlar 
haftada 2—3 m arotaba 15 daqiqadan ingliz, fors va uyg‘u r tillarida olib 
borilar edi. Bir yil o ‘tib shu tiUaming har qaysida bir soatdan eshittirish 
berish yo‘lga q o ‘yildi. 1957-yil m artdan urdu tilida, 1961-yil avgustdan 
chet eldagi vatandoshlar uchun o ‘zbek tilida, 1962-yiIdan hind tilida, 
1967-yil oktabrdan arab tilida eshittirishlar olib boriladigan bo‘ldi.
1954-yili Toshkentda telem arkaz qurilishi boshlandi. 1956-yilning 
noyabridan respublika poytaxtida m untazam ko'rsatuvlar yo‘lga qo'yildi. 
Shu kuni 2 soatlik teleko'rsatuv b o'lib o ‘tdi. Studiya dastlabki yillar 4 ta 
(ijtimoiy-siyosiy, musiqiy, adabiy-dram atik va bolalar uchun mo'Ijal- 
langan) tahririyatga ega edi. 1958-yili Toshkentdagi 1-ko‘chm a televizion 
stansiya o ‘z ishini boshladi. 1963-yili Toshkent, Olmati va Bishkek 
studiyalari ishtirokida 1-o‘zaro telealoqa bo‘Iib o ‘tdi. 1961-yili Moskvadan 
0 ‘zbekistonga Butunittifoq telcvidenie ko‘rsatuvlari uzatila boshlandi. 
1967-yil m art oyida 0 ‘zbekiston o ‘z televideniesi va sobiq markaz 
televidenie ko'rsatuvlarini alohida-alohida ko‘rsatadigan bo‘ldi.
Respublikada ham televideniening ommaviy aloqa kanaliga va 
jam iyatning ijtimoiy institutiga aylangan vaqti 1960-yiIga to ‘g‘ri keladi. Bu 
davrda televizorlar bilan ta ’m inlanish va teletarmoqning rivojlanish darajasi 
bo‘yicha 0 ‘zbekiston sobiq Ittifoq respublikalari orasida yetakchi o'rinlarda 
turar edi.
Xulosa qilib aytganda, m atbuotdan farqli o'laroq radio va televidenie 
om m aviy axborot vositasi ekanligini sezilarli darajada kech, bir necha yuz 
yil keyin nam oyon qildi. Bu radioteleapparaturalaming texnik murak- 
kabligi, uzatuvchi vositalaming kechroq ixtiro qilinganligi bilan izohlanadi. 
Shunday qilib, bu yerda ham texnika radio va televideniening havaskorlik 
tajribalaridan tan olingan ijtimoiy axborotlam i tarqatuvchi va turli ijtimoiy 
guruhlar orasida amaliy kommunikatsiya o'rnatuvchi kanallaiga aylanishida 
hal qiluvchi vosita bo‘lib keldi. K ech paydo bo‘lsa ham, radio va tele­
videnie axborot uzatishning o'ziga xos usuliga egaligi tufayli keskin 
rivojlandi. M atbuot insonga matn orqali (mantiqiy) ta ’sir qilsa, radio ham 
m atn, ham ovoz bilan televidenie esa matn-ovoz bilan birga tasvir ham 
q o ’shilgan holda ta ’sir ko’rsatadi. Shuning uchun televidenie auditoriyani 
o'ziga jalb etish borasida qisqa vaqt 20—30-yil ichida boshqa vositalardan 
o'zib ketdi va yetakchi mavqega chiqib oldi.
Q oraqalpog‘iston radio va televideniesi tarixi. 1922-yilning may oyida 
Toshkent-Turkiston pochta-telegraf okrugidan o'sha paytdagi Qoraqal- 
pog'istonning (1924-yilgacha Am udaryo viloyati deb nomlatigan) poytaxti 
To*rtko*lga «Telefunken* tipidagi qabul qilish radiostansiyasining bir 
to ‘plam uskunalari yuboriladi. U paytda mahalliy radiomutaxassislar bo‘l- 
magani uchun Toshkentdan harbiy radist D. Kuznesov va uning rafîqasi 
Nadejda safar bilan Qoraqalpog‘istonga keladi. Ular radiostansiyani
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ishlatish maqsadida mabaUiy uzun yog’ochlam i bir-biriga ulash bilan 
antenna yasab o'm atishadi.
Radiostansiyani T o 'rtk o i pochta-telegraf binosining bir xonasiga 
joylashtirib, uni batareyalarga va antennaga ulashadi. Shu bilan 
tezda,
ya’ni, o ‘sha yili avgust oyining o ‘rtalarida bu sobiq Turkiston ASSR 
hududidagi yirik shaharlarda ishga tushgan 14 ta radiostansiyaning bin 
bo‘ladi. Radiostansiyalaming vazifasi-Toshkent va Moskvadan berilgan 
xabar va m a'lum otlam i mahalliy rahbar organlariga yetkazishdan iborat 
edi. To‘rtko'l radiostansiyasi ham shu vazifani bajararkan, Turkiston 
Telegraf Agentligi, Rossiya T elegraf Agentligi xabarlarini radio orqali qabul 
etib, tegishii korxonalarga uzatib turdi. Olingan xabarlar dastlab qoiyoz- 
mada, keyin esa yozuv mashinkasida ko'paytirilar edi.
1924—1925-yillarda Markaziy Osiyoda miliiy davlat chegaralanishi 
o ‘tkazilganda Qoraqalpog'iston Avtonom oblasti tuzilib, dastlab Qozog'is- 
to n ASSR tarkibiga, 1930-yil 20-iyuldan esa bevosita R SFSR tarkibigi 
kirdi. Le kin shunga qaram asdan, qoraqalpoq jurnalistikasining asoslarini 
0 ‘zbekiston Respublikasining poytaxti Toshkentda shakllantirish davom 
ettirildi. 0 4sha yîllari batareya bilan ishlaydigan radioqabuletgichlar kel- 
tirila boshlandi. Dastlab T o ‘rtko'lga, so‘ngra boshqa tum an markazlariga 
radiouzellar o'rnatildi.
1927-yiI I l-fevraldan boshlab Toshkeut radiostansiyasi orqali minta- 
qadagi barcha respublikalaiga o'zbek va rus tillaridagi eshittirishlar uzatilishi 
boshlandi. Ko‘p o ‘tmay qozoq, qirg‘iz, turkman, tojik tillaridagi eshittir- 
ishlarni uzatish ham yo‘lga quyildi. 1930-yil oxirlarida Toshkentdan qora­
qalpoq tilidagi eshittirishlar ham yangnidi. Asosan Toshkent shahrida tahsil 
olayotgan qoraqalpoq yoshlari tomonidan tayyorlangan bu eshittirishlar 
havaskor miliiy yoshlar ijrosidagi kuy-qo‘shiqlar bilan toMdirilardi.
0 ‘sha paytda radioga qiziqish juda kuchli bo'lib, yoshlar radio huzurida 
tashkil etilgan to'garak ishida zo ‘r maroq bitan qatnashardiiar. Radioning 
moddiy-texnik imkoniyatlari ham asta-sekin osha bordi. Sxemalar bo‘yicha 
detektorli va lampali oddiy radioqabuletgichlar tarm oqqa ulandi. Ular 
vositasida muxlislar Moskva, Toshkent, Boku shaharlaridan berilgan radio- 
eshittirishlami muntazam tinglab boradigan bo‘lishdi. V. Trosan, M. Qalim- 
betov, A. Nurimbetov, V. Kuchnevlar radio to'garagining faol a ’zolari edi. 
Ularga malakafi radist D. Kuznesov rahbarlik qilardi.
1931-yil dekabrda Qoraqalpog‘istonda Radioqo‘m ita tuzildi. Unga
A.G.Lexin rahbar bo‘ldi. Ancha tashkiliy qiyinchiliklardan so'ng 1932-yil 
!6-apreldan boshlab qoraqalpoq tilidagi eshittirishlarni radiouzellar orqali 
uzatish yo'lga qo'yildi.
1932-yil 20-martda Q oraqalpog‘iston Avtonom Respublikaga aylan- 
tirilib, 1936-yil 5-dekabidan O'zbekiston Respublikasi tarkibiga kiritilgach, 
Toshkentning qoraqalpoq milliy jurnalistikasi, jum ladan. uning radio va 
keyinchalik felevidenie sohalarini rivojlatirishga yordami yanada kuchaydi.
Qoraqalpog‘iston radiosini tashkil etishda Q . Aralbayev, K. Orazov,
B. Zinaliev, I. Bekbauliev, A. Tantaliyeva, B. Shteynberg, Fuchkin, 
Aboltin va boshqalar faol ishtirok etishgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

INSONIYAT TARIXI - OMMAVIY KOMMUNIKATSIYALAR
TAR1XIDIR
(Xulosa)
M odom iki, jam iyat kommunikatsiya ekanligini e ’tiro f etarkanmiz, 
insoniyat tarixini m a’lum m a’noda om m aviy kommunikatsiyalar tarixi deb 
ta ’riflashga ham haqlimiz. Odam ning inson sifatida shakllanishiga sabab 
bo‘lgan om illar ichida birinchi o'rin d a ommaviy muloqotni, faqat undan 
keyingina boshqa shartlarni, jum ladan, mehnatni keltirsak, to ‘g‘ri bo‘ladi. 
Chunki, odam lar ibtidoiy davrlaming o ‘rmonlarida mevalardan oziqlanib 
yurgan vaqtlarida hali mehnat bilan shug'ullanishga uncha o ‘i£anmagan 
edi. Lekin o ‘sha paytlarda ham ular tom onidan ommaviy muloqot 
yordamida hayotiy amaliyot va kundalik ehtiyojlar amalga oshirilib 
kelingan. U shbu fikrni bir qator daiillar ham tasdiqlaydi. Masalan, Harvard 
universiteti qoshidagi arxeologiya va etnologiya muzeyining xodimi, 
«Tamaddun ildizlari» («Корни цивилизации») kitobi muallifi Aleksandr 
M arshak o 'z in in g «M uz davridagi insonning san’ati va ramzlari* deb 
nom langan m aqolasida bunday m a'lum otlardan ko‘pini keltirgan1.
Darsligim iz ikki yirik qismdan tashkil topib, jurnalistika tarixiga 
bag‘ishlangan. Biz, dastawa!, uiiing ilk qismida, qadimgi davrlar va o ‘rta 
asrlardagi om m aviy kommunikatsiyalar tarixi bayonini berdik. Chunki, 
birinchidan, o ‘sha davrlarda shakllanib etilgan ommaviy muloqotlar 
tizimisiz keyinchalik kashf qilingan m atbuotning bosma usullari paydo 
bo‘lishi va rivojlanishi mumkin em as edi. Ikkinchidan, kommunikatsiyalar 
tarixi bilan shug‘ullanadigan g ‘arb olimlari o ‘z tadqiqotlarida izchil 
ravishda Sharqqa deyarli murojaat etm asdan kelmoqdalar. Misol uchun 
yaqinda 
M oskvada nashr etilgan 
«Jahon jurnalistikasi tarixi* deb 
nom langan ikki jildlik (jami 880 betdan iborat), antologiyani olaylik. 
To‘plam ning birinchi jildida Qadimgi Gretsiya va Rimda notiqlik m aho- 
rati, iotin tilidagi ilk nasroniy publitsistikasi, Vizantiyada dastlabki nasroniy 
publitsistika va hatto Injildagi publitsistikadan ko'plab misollar keltirilgan 
bo'lsa ham , Sharq haqida lom -m im deyilmagan2.
Xullas, q o ‘limizdagi ushbu kitob mualliflari boshqa far.lar qatori jahon 
jurnalistikasi tarixida ham Sharqning buyuk xizmatlarini baholi qudrat 
ko'rsatib berishni muhim vazifalari deb bildilar. Mazkur masalaning dol-
1 Tarixda kommunikatsiyalar. Tcxnologiya, madaniyat. jamiyat. Devid Kroylcy 
Pol Xccr tahriri ostida 3-nashr. London, 1999, 5-15 betlar (ingliz tilida).
2
П рутиков Г. В. Внедение и мировую журналистику: Антология в двух 
томах. Учебное пособие по курсу «История зарубежной журналистики. 
Введение в мировую журналистику*. М.: Омега-Л, 2003. 1 -2 jildlar.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

zarbligi shundan ham ko‘rinib turibdiki, taniqli olim, professor Ya.N. Z a- 
surskiy «Ming yilliklar tutashuvida jurnalistika va dunyo* deb nom langan 
maqolasida yozganidek, «dunyo o'zgarm oqda. Sivilizatsiyani yaratgan 
Sharq qaytadan dunyo madaniyatinmg markaziga aylanm oqda»1. Bunday 
vaziyatda Sharqqa yetarli baho bermaslik xato bo‘lur edi.
Iogann Guttenberg bosma dastgohining ahamiyatini b iz yuqori 
baholaymiz. M ashhur matbaachining texnik vositalari Oumladan, matrisa, 
shrift-kassa, gart, qabariq (yuqori) bosma va hokazo) shu qadar astoydil 
yaratilgan ediki, dunyomiz taraqqiyotining sur’atlari asrdan-asrga jadal- 
lashib o ‘zgarib kelganiga qaram asdan, besh yuz yil davomida deyarli o'sha 
ahvolda ishlatildi va faqat foto yordam ida harf terish ham da ofset usullari 
yaratilgandan keyingina iste’m oldan chiqdi. Shu bilan birga, Sharqda 
paydo b o ‘lib, keyinchalik rivojlanib ketgan alifbo, yozma m atn, xat va 
aloqa xizm ati, ksilografik va quym a usullar, iqtisodiy, siyosiy va jamoaviy 
tuziim alar bo‘lganligi sababli ham da ular asosida Gutenberg ixtirosi dunyo 
bo'ylab te z yoyilib ketganini hech kim inkor qila olmaydi.
Aslida, matbuot - iqtisodiy zaruratdan paydo bo'lgan hodisa. 
Dastlabki gazetalar turli m azm undagi tijoriy ma’lum otlarni tarqatish 
vositasi sifatida paydo bo'lgan. Am m o qisqa vaqt ichida anglab etildiki, 
axborotni bunday ommaviy tarzda tarqatishning ko‘pgina ijobiy tom onlari 
bor ekan. Natijada, har doimgidek, bu afzalliklami, eng aw a lo , davlat 
boshqaruvi va ruhoniylar o ‘z qoMlariga olib, ulardan to 'liq foydalana 
boshladilar.
Shunday qilib, ilk matbuot nashriaridan, bir tom ondan, yangiliklar 
shaklida axborot, ilm, ta’lim, m a ’rifat, madaniyat tarqatish uchun foy- 
dalanilgan bo‘lsa, ikkinchidan, jam iyatni boshqaruvchi guruhlar va ijtimoiy 
qatlam lar ulam i o ‘z maqsadlarida m a ’Iumot tarqatish, ya’ni, keng om m ani 
o ‘zlarining g‘oyalari doirasida saqlab turish uchun qo‘Uanganlar.
Publitsistika va jurnalistika ijtimoiy hayotning boshqa jabhalari 
(siyosat, iqtisodiyot, madaniyat, adabiyot va hokazo) rivojlanishiga sabab 
b o ig an i holda, bu sohalar ham publitsistlar va jum alistlar ijodiga madad 
bergan, ium alistik chiqishlar ko‘p hollarda tarixiy hujjatlar va m um toz 
adabiyot asarlariga aylangan bo‘Isa, siyosiy hayot va badiiy kitoblar ko‘plab 
jum alistik materiallarni yuzaga keltirdi.
Jum alistik faoliyat deyarli butun tarix davomida qattiq nazorat ostida 
bo'lib keldi. Ommaviy xarakter kasb etib, kuchga kirgach esa, jurnalistika 
hukumat va cherkov bilan ayovsiz kuraslida, eng aw alo, inson huquq- 
lavining yovqin namoyondasi bo‘lganligi sababli, aksariyat hollarda g'alaba 
ham qozondi. Mazkur progress — insoniyat rivojlanishining bosh tam oyili- 
dir. AQSH va g'arbiy Yevropada XVI—XX asrlarda keng tarqatilgan 
publitsistik manbalar va pamfletlar erkin so‘z namunalaridir. M artin 
Lyuter, Jon Milton, Tomas Peyn va Jan Pol Marat kabi buyuk publitsistlar 
o ‘z xalqlarining milliy qahramonlari sifatida tarixga kirdilar.
1 Засурский Я. H. Искушение свободой. Российская журналистика: 1990- 
2004. М.: МГУ. 2004. с-94.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Omm aviy m atbuot Uyg‘onish davri muvaffaqiyatlanm ta minlab 
berdi chunki axborotning keng ravishda tarqatilishi yo Iga qo yilmaganda, 
nafaqat Uyg‘onish, balki oddiy jonlanisbning hara yuz benshi mumkin
emaSJurnalistika - yangiliklar qidiruvchisi. Tajriba va ta n x esa, ushbu 
yangiliklarni elagidan o'tkazib, eng keiakUlarim zaxiralandasaqíab qolad 
la
insoníyat foydasiga ishlatadi. 
Axborotga keng ehtiyoj matbuot 
nashrlarining adadlari to ‘xtam asdan ko'paytinlib bonhshiga a b a ¡J 
N atiiada, gazeta va jum allar mexanizatsiyalashgan, keymcha esa avtomat- 
lashtirilgan holda chop etila boshladi. Chizilgan va kameraga ohngan 
rasm lar ham o ‘z vaqtida nashrlarda paydo bo'ldi. 
................
Sharqqa Yevropa usulidagi bosma g‘aibdan km b keldi, dastlabki 
gazetalar esa mustamiakachi hukum at manfaatlanm himoya qildi. Keyin- 
chalik ular mahalliy xalqlar vatanparvarlan qurohga aylamb, ozodlik 
kurashida g‘oyaviy kuch sifatida ishlatildi.
Axborot - hokimiyat dem akdir. Qadimgi Rim^podshohi G ay Yuhy 
Q aysar (Sezar) aytganidek, axborot egasi dunyo egasidir. XVI asr °x in an d a 
e ‘arbiy Yevropada katolik cherkoviga va Rim papasi hukmronligiga qarshi 
Reform atsiya harakatida m atbuot insoniyat hayotida ük bor o z in i siyosiy
vosita sifatida namoyon etdi. D unyo tanxming k^ y,ng‘ ^
‘^
‘í r d a
X VII asida Angliyada, XV III asrda AQSH va Fransiyada, XIX asrda 
e'arbiy Yevropada va hokazo joy hamda vaqtlarda - ushbu jarayon izchil 
ravishda takrorlandi. Qisqasi, bu tarixiy voqealar davomida <” ™ a v iy
m atbuot o'zining qudratli siyosiy kuch etoinüflm »sbotiab berdl 
kevinchalik, eng aw alo, aynan shu maqsadda is h la tild i.............
M atbuotning to ‘rtinchi hokimiyat sifatida tan olimshi íkki '
V
* 
fakto* va «de yuré» bosqichlaridan o ’tdi. Amaliyotda (de fakto) matbuot 
m o r i d ? q a ^ e t i l g a n G erm aniya, Angliya, 
A Q S H
va F r a n s ^ d a bo hb 
o ‘tgan inqiloblarda o ‘zini io ‘rtinchi hokimiyat sifatida ko rsata oldi. Maz 
kur hokimiyatning rasman (de yuré) tan olinishi esa dastlab nvojlangan 
m am lakatlarda, aniqrog‘i, A Q SH da amalga oshinldi.
Aynan shu sababli Am erikada kuchli davlat kuchli m atbuotm yaratd‘, 
degan fikrga to ‘la qo‘shilish qiyin. Chunki, boshqa ko pgina mamlakat- 
la rfan farqli o la ro q , AQSH tarixida davlat tizimL jamiyatdagi ijtimoiy 
harakatlardan so‘zsiz ustuvorlik qilmagan. 0 ‘ylashimizcha, b i n c h a ,
kuchli jurnalistika AQSHni qudratli davlatga aylantirdi. Buning sababi 
shundaki, ushbu m am lakatning birinchi prezidentlan erkin matbuotning 
byurokratiya ustidan nazorat qila olish imkoniyatlanm sezib, undan to la- 
tigicha foydalandilar. M azkur fakt, tabiiyki, boshqa davlatlar uchun ham
liam Jurnalistikaning zamonaviy tarixi esa XX asr 50-yiUannnig íkkmchi 
yarim ida boshlandi. Agrar va industrial davrlar jurnahstikasi tugab ^ k t r o n
iurnalistika davri boshlandi. Televidenie kuchga kirgach, jurnalistika o zi- 
íiin g eng yuqoii maqomiga erishib, to'laqonh ijtimoiy instituí darajasiga
yetdi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Karimov I.A. Ommaviy axborot vositalari to ‘g ‘risida. (to ‘plovchi 
va nashrga tayyorlovchi T. Rahmatullayev). — Т.: 2003.
2. Абай. Стихотворения поэмы . М.-L.: 1966.
3. Abduazizova N.A. Turkiston matbuoti tarixi (1870—1917). — Т.: 
«Akademiya», 2000.
4. Abu Muslim jangnomasi. B. Sarimsoqov tahriri ostida. - Т.: 
«Yozuvchi», 1992.
5. Avesto. Tarixiy-adabiy yodgorlik. Loyiha muallifi va ijodiy guruh 
rahbari N . Jo‘rayev. Т.: «Sharq», 2001.
6. Алтынсарин И. И збранны е произведения. Алма-Ата: АН 
Казахстана, 1957.
7. Ауезов М.О. Собрание соченение. 1-ж. А1ма-Ата: «Жазушы*.
8. Бабеф Г. Соченения. М.: 1982.
9. Байхаки Абул Фазл. И стория Масъуда. — М.: «Наука», 1969.
10. Беглов С.И. Четвертая власть: британская модель. История 
печати Великобритании от «новостных писем* до электронны х газет. 
- М.: МГУ, 2002.
11. Богданов Н.Г., Вяземскимй Б.А. С правочник огкталиста. — 
Л.: «Лениздат», 1971.
12. Boltaboyev H. Abdurauf Fitrat hayoti va ijodt. — Т.: 1992.
13. Буонаротти Ф. Заговор во имя равенства — М.: 1963.
14. Винклер Г. История Вавилона и Ассурии.
15. Ворошилов В.В. Ж урналистика. Учбник.: изд-во Михайлова
В. А., 1999.
16. Гофура Ж. Что такое психология? 2-ж илдлик, 1-ж. — М.: 
«Мир», 1992.
17. Данте А. Малые произведения. — М., 1968.
18. D o‘stmuhammad X. Jum alist bo‘lmoqchÍmisiz? — Т.: 2001.
19. Jalolov A., 0 ‘zganboyev X. 0 ‘zbek ma’rifatparvarlik adabiyoti- 
ning taraqqiyotida vaqtli m atbuotning o'rni. — Т.: «Fan», 1993.
20. Журналистика западноевропейских стран. Учебн. пособ. 
(Отв. ред. B.C. Соколов). — Л.: 1990.
21. Jo'rayev 
S ., 
Azizov Sh. Ijodiyot asoslari (Shaxs va jam iyat). — Т.: 
«Ma’rifat-ijodkor», 2003.
22. Jo'rayev S., Mahkatnov H ., Rustamboyev S. Am erika Q o ‘shma 
Shtatlari. Vena.
23. Зарубежная печать. К ратки й справочник. М.: 1986.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

24. И в а н я н ЭЛ. От Джоржа Вашингтона до Джоржа Буржа. 
Белый дом и пресса. — М.: 1991.
25. И сто р и я всемирной литературы. 9-jildlik. 6-j. — М.: 1989.
26. И стори я русской ж урналистики XVIII—XIX веков. П од ред. 
А.В. З ап ад ова., М.: «Высшая ш кола», 1966.
27. И сто р и я Ф ранции. 2-j. — М.: 1973.
28. К ал п ен Т. Газеты и журналы. Их прошлое и настоящ ие во 
всех стран ах мира. — М.: 1901.
29. К арлейл Т. Ф ранцузкая революция. История. - М.: 1982.
30. К ниговедение. Э нциклопедический словарь. - М.: «Советс­
кая эн ц и к лоп еди я», 1982.
31. К атлов А.Н. С тановление национально-освободительного 
д виж ени я н а арабском Востоке.. М.: 1975.
32. К ор о п о тк и н В.П. Великая Ф ранцузкая Револютция. - М.: 
1966.
33. К ры м ски й А. Э. История новой арабской литературы: XIX -
начало XX в. — М.: 1971.
34. К узнецова Т. П ., С трелкова И.П. Ораторское искусство в
Д ревнем Рим е. — М.: 1976.
35. К ун ов Г. Борба классов и партии в Великое Ф ранцузкое
револю ции. — М .—Пг: 1919.
36. К уре П .П . Памфлеты. - М.: 1957.
37. К упри янова Т. Г. Светотон. — М.: Электрон наш ри, 2001.
38. Л азарев А.М., П олякова H.A., Смирнов Б.В. Япония. 
П ечать, ради о, телевидение. — М.: 1973.
39. Л ихачев Д.С. Развитие русской литературы X-XVI1 веков. 
Эпохи и стили. — Л.: 1973. 
. .
40. M adreym ov Т., M adreymov K. H ar narsaning о z tanxi bor. 
Nukus: «Bilim», 1994. 41.
41. M annonov В., Nishonov M. Pekin va «uchinchi dunyo». - T.:
1978.
42. М арат. Ж .П . И збранные произведения. 3 jildlik. - М.: 1966.
43. М ес А. Мусулманские Ренессанс. - М.: «Наука», 1966.
44. М илтон Д. Ареопагетика. Речь о свободе печати, обращ ен­
ная к англ и й ском и парламенты (1644). Казан: 1905.
45. М усские И.А. Сто великих мыслителей. - М.: «Вега», 2002.
46. М ин аев И .П . Очерки С ейлона и Индии. 2-qism. SPb.: 1878.
47. М ум ин ов Ф .И . История журналистики Узбекистана.
48. M o ‘minov F.A. Jum alistika ijtimoiy institut sifatida. - T.:
«Universitet», 1998.
49. М уминова Ф.И. Журналистика стран Азии. - Т.: НУУз, 2003.
50. N arshaxiy. Buxoro tarixi. T.: «Fan», 1966.
51. Общество изучения Средней Азии. Казахи о русских до 1917 г. 
(А. Б укэханов, А. Баятурсын. М . Дулатов, Т. Роскулов). Оксфорд- 
Англия.: 1985. Репринт, серия № 5.
52. О рл ов Ю.Я. Печать Ф РГ. — М.: МГУ, 1970.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

53. Печать зарубежных стран. — М.: МГУ, 1962.
54. Полевой С.А. П ериодическая печать в К итае. Владивосток.: 
1913.
55. Попов Ю. Теофраст Ренодо-основатель ф ранцузкое журна­
листики. Вестник МГУ. С ерия «Журналистика*. 1978. № 4.
56. Петрарка Ф. Книга писем о делах повседневных. Эстетичес­
кие фрагменты. — М.: 1982.
57. Саламон JI. Всеобщая история прессы. П ер. с нем. В кн. 
«История печати. Антология*. — М.: «Аспекст пресс*. 2001.
58. Робеспер М. избранное. 3-jildlik. М.: 1965.
59. Temur tuzuklari. — Т.: g'afur g‘ulom nashriyoti, 1991.
60. Торайгыров C.M . Стихи и поемы. Алма-Ата.: 1989.
61. Трубицина 
И.В. 
Публицистика 
ан гл и ской
буржуазной 
революции XVII v. — М.: M G U , 1980.
62. Трубицина И.В. П амфлетная публицистика англиской бур­
жуазной революции XVII v. Проблемы, доктрины , авторы. — М.: 
Вестник МГУ. Сер. 10. «Журналистика*. 1978. № 4.
63. Унстенли Д.Ж. И збранны й памфлеты. М.: 1950.
64. Ученова В.В. П ублицистика и политика. — М.: «Полит­
издат», 1978.
65. Ученова В.В. У истоков публицистики. — М.: МГУ, 1989.
66. 0 ‘zbekiston milliy ensiklopediyasi. 1—9-jildlar. T.: 2000—2004.
67. Isfaxani Fazlallax. Mexmannamayi Buxara (Zapiski buxarskogo 
gostya). — M.: «Nauka*, 1976.
68. Моррисон Филип. И стория книгопечатания в Китае в мире 
науке. (Scientific American. Ruscha nashr). lyul, 1986. № 7.
69. Функе Фрис. Книговедение. Исторические обзор книжного 
дела. — М.: Высшая ш кола, 1982.
70. Эрназаров Т., Акбаров А. История печати Туркестана (1870- 
1925). — Т.: « 0 ‘qituvchi*, 1976.
71. Челышев Э.П. О арактере просветительство в литературе 
хинди. Просветительство в литературах востока. — М.: 1973.
72. Qosimov В. Milliy uyg‘onish. — T.: 2002.
73. Qudratxo‘jayev 
Sh. 
Qirg'izboyev 
A. 
0 ‘zbekiston—Yapouiya: 
o ‘zbek diplomatiyasining yangi bosqichi. — T.: 2002.
74. Qadimgi tarix yodgoriikiari. Qayumov A., Ishoqov M., Otaxo'jayev 
A., Sodiqov Q . Mas’ul m uhanir: M. Isoqov. T.: «Yozuvchi*, 2000.
75. Вестник МГУ. Серия 10. «Журналистика». 2002, № 5, 6, 7, 8.
76. The Norton Anthology og‘ American literature. Nina Baym 
general editor. W. W. W. N orton 
&
Company. New York. London. 1999.
77. Michael Emery, Edwin Emery. The press and America: an 
interpretive history o f the mass media. 8th edition. N eedham Heights, 
MA, A. Simon