Jurnalistikaga

ISHN  978-9943-13-743-1 
© T.M .Qozoqboev, M.XudoyquIov, 2018
■
 
'  '  © “IQTISOD-MOLIYA”,  2018
V. 
•

---

FANG A KIRISH
Kishilik  jamiyatida  matbuotning  tutgan  o'rni  beqiyosdir.  Insoniyat 
tariximng  hamma  bosqichlaridagi  kabi  hozjrgi  davrda  ham  matbuot, 
ommaviy  axborot  vositalari  jam iyat  taraqqiyoti  va  insoniyat  taqdirida 
muhim rol  o ‘ynamoqda.  Hozirgi zamon hayotini -  buyuk kashfiyotlar asri, 
fan  va  texnika  g ‘oyat  rivojlangan,  insoniyat  tafakkurining  bemisl 
yutuqlariga  erishilayotgan  XXI  asrni  matbuotsiz,  gazeta  va  jumallarsiz, 
radio  va  televideniyesiz,  axborot  agentliklari  va  internet  tarmogMsiz 
tasavvur  etib  boim aydi.  Inson  nonsiz,  nozu  -   n e’matlarsiz  yashay 
olmaganidek,  m a’naviy  oziq  b o im ish   matbuot,  ommaviy  axborot 
vositalari  ham  hozirgi  zamon  odamlarining  doimiy  yoido shi,  yaqin 
hamkoriga  aylangan.  Butun  yer  qurrasini  ko‘z  ilg'am as  qon  tomirlari 
singari  qamrab  olgan  ommaviy  axborot  vositalari  kishilarga  dunyoda 
boiayotgan  voqea-hodisalar  to ‘g ‘risida  har  kuni,  har  soat,  har  soniyada 
xabar  berib  turadi,  ularning  ongiga  m a’naviy  dunyosiga  ta ’sir  koisatadi. 
Bunda  ilg‘or,  xalqparvar  g'oyalarga  asoslanuvchi,  insoniyatga  ezgulik  va 
taraqqiyot g ‘oyalarini yetkazuvchi demokratik matbuot asosiy o i i n  tutadi.
Dunyo  hamjamiyatining  mustaqil  va ozod  mamlakatlaridan biri,  katta 
odimlar  bilan  taraqqiy  etib  borayotgan  respublikamiz  ijtimoiy  hayotida 
ham  matbuot,  ommaviy 
axborot  vositalari  muhim  o ‘rin  tutadi. 
Respublikamizda  nashr  etilayotgan  1500  dan  ortiq  gazeta  va  jurnallar, 
radio  va  televideniye  kanallari,  axborot  agentliklari,  mamlakatimizda  olib 
borilayotgan  ulkan  lslohotlar, jumladan  “2017-2021-yillarda  0 ‘zbekiston 
Respublikasini  rivojlantirishning  beshta  ustuvor  yo‘nalishlari  bo‘yicha, 
xususan:
1.  Davlat va jamiyat qurilishini takomillashtirish;
2.  Qonun ustuvorligini  ta’minlash va  sud-huquq tizimini yanada  isloh 
qilish;
3. Iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va liberallashtirish;
4. Ijtimoiy  sohani rivojlantirish;
5.  Xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglikni ta ’minlash, 
chuqur  o ‘ylangan,  o ‘zaro  manfaatli  va  amaliy  ruhdagi  tashqi  siyosat
3

---

yuritish  kabi 
aniq 
ustuvor 
y o ‘nalishlar 
belgilangan 
“Harakatlar 
strategiyasi”ni amalga oshirishda kamarbasta b o iib  xizmat qilmoqda.
Kishilik jamiyatida, insonlaming hayoti va faoliyatida bunchalik ulkan 
va  zarur  o ‘rin  tutib  kelayotgan  jumalistikaning  o ‘zi  nima?  U  qachon  va 
qanday  sharoitda paydo  boigan?  Jurnalistika vujudga  kelishidagi  ijtimoiy
-  siyosiy sabablar va omillar nimada va u qanday  qonuniyatlar asosida ish 
k o ‘radi?  Jurnalistika  kasbi  qanday  kasb  va  uni  qanday  egallash  mumkin? 
Matbuot  materiallarining  o ‘zagi  b o ig an   publitsistika  nima  va  u  qanday 
qismlardan va janrlardan iborat?
Q olingizdagi  darslikda ana shu savollarga javob topishingiz  mumkin. 
Kitob  ikki  bolim dan  iborat  b o iib ,  “Umumiy  tushunchalar”  deb 
nomlangan  birinchi  b o lim d a  oltita  bob  b o iib ,  m aiu m ot  va  matbuotning 
o‘zaro  mushtarakligi,  matbuot  vujudga  kelishining  ijtimoiy-tarixiy 
sabablari  va  omillari,  matbuotning  ijtimoiy  ong  ko‘rinishlaridan  biri 
ekanligi, uning asosiy vazifalari va faoliyat yuritish tamoyillari, matbuotda 
jamoatchilik  fikrining  aks  etish  y o lla ri,  matbuotchilik  kasbining  o ‘ziga 
xos  xususiyatlari,  ommaviy  axborot  vositalarining  turlari— gazetalar, 
jurnallar,  radioeshittirishlar,  teleko‘rsatuvlar,  axborot  agentliklari.  Kitob 
nashriyotlari  va internetning vujudga kelishi,  taraqqiyoti,  ichki  turlari  kabi 
muhim  masalalar  bayon  etilgan.  Ikkinchi  “Publitsistika”  deb  nomlangan 
bo lim d a  esa  matbuot  materiallarining  o‘zagi,  ijtimoiy  hayotni  aks 
ettirishning  alohida  bir usuli  b o ig an   publitsistika,  uning  turlari  va janrlari 
haqida m aium otlar beriladi.  Publitsistika jumalistikaning muhim  tarm ogi 
b o ig an   matbuot  bilan  boglangan.  U  o ‘z  faoliyatida  matbuotning  bu 
maqola boladim i yoki  ocherk, pamflet b o ladim i yoki feleton baribir  so‘z 
orqali  ommaga  t a ’sir  qiladi,  ommani  tarbiyalashda  ijobiy  rol  o ‘ynaydi. 
Demak,  publitsistika  jurnalistikadan  k o ‘ra  kengroq  mavqega  ega. 
Publitsistika  b o lim i  to ‘rt  bobdan  iborat  b o iib ,  axborot  publitsistikasi  va 
uning 
xabar, 
reportaj, 
hisobot, 
intervyu 
kabi  janrlari, 
tahliliy 
publitsistikaning kengaytirilgan xabar (korrespondensiya),  suhbat,  maqola, 
taqriz,  obzor,  xat,  sharh  kabi janrlari  va  ularning  o ‘ziga xos  xususiyatlari 
talqin  etiladi.  Kitob  davomida  badiiy  publitsistikaning  o ‘ziga  xos 
xususiyatlari  va  uning  lavha,  ocherk,  esse,  feleton,  pamflet  kabi  janrlari 
hamda hajviy publitsistikaning kichik janrlari tadqiq etiladi.

---

“Davming 
ijtimoiy 
siyosiy  va  boshqa  dolzarb 
masalalariga 
bagishlangan adabiy ijod turi” boigan...  publitsistikaning vazifasi ijtimoiy 
fikr  uyg‘otish va uni  shakllantirish, m aiu m  maqsadga y o ‘naltirish, hujjatli 
fakt-ma’lumotlar  asosida  voqelik  manzarasini  yaratishdan  iborat.  Hozirgi 
zamon  ijtimoiy  hayoti  unga  aloqador  o'tm ish  va  kelajak  faktlari 
publitsistikaning predmetidir”1.
Xotimadan  keyin  “Jurnalistika  asoslari”  darsligi  bo‘yicha  test 
savollari,  tarqatma  materiallar,  jurnalistikaga  oid  atamalar  lug‘ati  hamda 
har bir  mavzudan keyin reyting topshiriqlari hamda nazorat  savollari  ilova 
qilinadi.
( Г /.Ь еЫ о п   milliy  cntsiklopcdiyasi  I . ,   2004.  7-jild.  194 b.