Jurnalistikaga


(Masalan,  Zavqiyning mashhur  "Ahli



Download 9,43 Mb.
Pdf ko'rish
bet32/249
Sana30.12.2021
Hajmi9,43 Mb.
#91170
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   249
Bog'liq
Jurnalistikaga kirish.Qozoqboyev T. Xudoyqulov M

(Masalan,  Zavqiyning mashhur  "Ahli 
rasta hajvi
 ” 
she ’ri).
Bundan  ko‘rinib  turibdiki,  qolyozm a  varaqalar  ham  o ‘z  davrida 
muhim 
axboriy 
ijtimoiy-siyosiy 
funksiyalarni 
ba.jargan. 
Yuqorida 
keltirilgan  misollar  esa  matbuotning  dastlabki  ko ‘rinishi  qolyozm a 
varaqalar  shaklida  paydo  b o ig an ,  deyish  uchun  asos  b o la   oladi.  Demak, 
q o lyozm a  varaqalar  hali  tub  m a’nodagi  matbuot  paydo  bolgunga  qadar 
uning dastlabki turi, ko ‘rinishi sifatida xizmat qilgan.
Jamiyat  taraqqiy  etish bilan  q olyozm a varaqalar  (q o id a  yozilishi  va 
ko‘paytirilishi  qiyinligi  boisidan)  talabga  javob  bermay  qoldi.  Fan-
43


texnikaning  o ‘sishi  va  bosma  dastgohning  ixtiro  qilinishi  tom  m a’nodagi 
matbuotning  vujudga  kelishida  hal  qiluvchi  ahamiyatga  ega  bo‘ldi. 
Shunday  qilib,  gazeta  matbuotning  asosiy  turiga  aylandi,  hamda  ijtimoiy 
axborot  yetkazishning  muhim  vositasi  sifatida  jamiyat  hayotidan  o ‘z 
munosib  o‘rnini  oldi.  Turgan  gapki,  jamiyatdagi  hukmron  sinflar  va 
tabaqalar  gazetadan  o ‘z  maqsad  va  manfaatlari  y o iid a   foydalana 
boshladilar.  M a’lumki, gazeta dastlab jamiyatda yakka hukmdorlar davrida 
vujudga keldi va shu boisdan ulaming ta’sirida ish ko‘rdi.
0 ‘lkamizdagi  ilk  gazeta  -   “Turkiston  viloyatining  gazeti”  ham 
Turkistonni bosib olgan podsho Rossiyasining mustamlakachilik siyosatiga 
xizmat  qilganligi  m aium .  Keyinchalik,  hokimiyat  tepasiga  kelgan 
burjuaziya  hukmdorligi  davrida  gazetachilik  har  taraflama  taraqqiy  etdi, 
bunga  sabab  burjuaziya  sinfi  gazetadan  ham  iqtisodiy,  ham  siyosiy 
jihatdan  foyda  olaboshladi.  Y a’ni,  bu  davrga  kelib,  gazeta  ham  bozor 
mahsuloti, foyda keltirish manbaiga aylandi.
Keyinchalik  jam iyatda  gazetaning  roli  yanada  oshdi.  XX  asrning 
o ‘rtalarida mafkura maydoniga kirib kelgan kommunistik taiim o t ham o ‘z 
g ‘oyalarini  ommaga  singdirish  uchun  gazetadan  keng  foydalandi.  Unga 
qarama-qarshi  ravishda  erkin  dunyo  matbuotining  ifodasi  b o ig an  
gazetachilik  ham  o ‘sdi,  taraqqiy  etdi.  Umuman  olganda,  matbuotning  ilk 
ko iin ish i  b o ig a n   gazetalar  ijtimoiy-siyosiy  manfaatlardan  tashqari 
umuminsoniy  madaniy  taraqqiyotga  ham  muhim  hissa  qo‘shdi.  Gazetalar 
o ‘zbek  jumalistikasining  paydo  b o iish i  va  shakllanishida  eng  ilk  va 
hammabop turi b o iib  yuzaga keldi va shunday b o iib  qoldi.
Ammo  gazeta  insoniyatning  ijtimoiy-siyosiy  va  madaniy-ma’naviy 
ehtiyojlarini  qondirish  uchun  qanchalik  xizmat  qilmasin  jamiyal 
taraqqiyoti  yana  bir  matbuot  turiga  ehtiyoj  sezdi,  natijada  yana  yangi  bii 
matbuot  turi  dunyoga  keldi,  u-“jurnal”  deb  nom  oldi.  Bu  so‘z  fransuzcht 
“Journal”-  “kundalik”  degan  m a’noni  bildirsa-da,  aslida  har  kuni  emas  ■
 
ko'proq  muddatda  -  bir  oyda  bir  marta  chiqib  turadigan  matbuot  turigz 
aytiladigan  b o id i.  X o‘sh  jurnalning  kelib  chiqishiga  sabab  nima,  uning 
jurnalistika  tasnifidagi  o  rni  qanday?  Jumal  gazetadan  farqli  ravishde 
jam iyat  ijtimoiy-siyosiy,  iqtisodiy  va madaniy-ma’naviy  hayotining  ichki 
chuqur  qatlamlarini  o ‘zida  aks  ettiruvchi  matbuot  nashridir.  Insoniya
44


jamiyatining taraqqiyoti,  inson aql-tafakkurining rivojlanishi natijasida ana 
shunday  matbuot  turiga  ehtiyoj  sezildi.  Shu  bilan  birgalikda  mavjud 
sinflar,  tabaqalar  o ‘zlarining  chuqur  ijtimoiy-siyosiy,  falsafiy,  huquqiy, 
m a’naviy-estetik 
qarashlarini 
ishlab 
chiqish 
zaruratini 
sezdilar. 
Gazetalarning  imkoniyatlari  esa  bunga  y o l  bermadi,  shu  boisdan jum al 
kelib chiqdi.  Birinchidan jum al Yevropada dunyoga keldi, bu -   1655-yilda 
Parijda nashr  etilgan  “Journal  de  Savans”  (“Olimlar jurnali”)  b o iib ,  unda 
adabiyot,  falsafa  va  tibbiy  fanlarga  doir  kitoblarga  sharhlar  bosilar  edi. 
Xuddi  shu  davrda  Angliyada  falsafaga  bagishlangan  ilmiy  jurnal  nashr 
etildi.  Rossiyada  birinchi jurnal  1752-yilda  “Vedomosti”  gazetasiga  ilmiy 
ilova  sifatida  chiqariladi.  Turkistonda  chiqqan  birinchi  jurnal  1913-yilda 
nashr etilgan “Oyina” bo‘ldi.
Shunday  qilib, jum al  ham  matbuot tasnifida  mustahkam  o ‘rin  oldi va 
insoniyat  tafakkurini  o ‘stirishda,  jamiyatda  ilm-fan,  madaniyat  va 
ma’rifatning  taraqqiy  etishida,  adabiyot  va  san’atning  rivojida  muhim  rol 
o ‘ynadi.
Jamiyatdagi  mavjud  sinflar,  tabaqalar,  guruhlar  jumallardan  o‘z 
maqsad  va  manfaatlari  y o lid a ,  ichki  qarash  va  g‘oyalarini  ishlab  chiqish 
hamda  ommaga  yetkazish  uchun  foydalandilar.  Masalan,  g ‘oyaviy  yakka 
hokimlik  tarafdorlari  jurnalni  o ‘z  qarashlarini  keng  yoyish  uchun  vosita 
deb  bilsalar, jahondagi  ilg‘or fikr va qarashlarga  tayanuvchi kuchlar jurnal 
orqali umuminsoniy, taraqqiyparvar g ‘oyalami ommaga yetkazadilar.
X IX  
asming  oxiri  va  XX  asr  boshlarida  Turkistonda  faoliyat 
ko‘rsatgan jadid  m a’rifatparvarlari  o ‘z  jumallari  orqali  taraqqiyparvarlik, 
milliy  ozodlik  tushunchalarini  omma  ongiga  singdirdilar.  Jumal  vaqtli 
matbuotning  asosiy  turlaridan  biri  sifatida  insoniyat  m a’naviy  hayotidan 
mustahkam o ‘rin oldi.
Matbuotning jam iyat hayotidagi ahamiyati shu qadar kattaki,  insoniyat 
kashf etgan har bir yangilik,  har bir  imkoniyat matbuot uchun qoilaniladi, 
ya’ni  ommaga axborot tarqatishning  har  qanday  usuli  -  u xoh bosma  so;z, 
xoh og‘zaki b o lsin  matbuot sifatida foydalanish mumkinmi - y o ‘qmi sinab 
ko‘riladi.  Shunga  binoan,  X IX   asming  oxiri  va  XX  asming  boshlarida 
jumalistikaning  mavjud  tasnifiga  uning  butunlay  yangi  turi  -  radio  kirib 
keldi.  Radio so‘zi, yunoncha “radio”-  nur taratish degan ma’noni bildiradi.
45


Radio  matbuotining  o ‘ziga  xos  elektron  texnikaga asoslangan  alohida 
bir  turidir.  Radio  -  tub  ma’noda  matbuot  emas,  ya’ni  so‘zni  bosma  usuli 
bilan  ko ‘paytirish  emas,  balki  “og‘zaki”,  elektron  texnika  yordamida 
ko‘paytirish,  uzoq  masofaga,  keng  hududga  tarqatish  orqali  ish  ko ‘radi. 
Radioning  ana  shu  xususiyati,  y a ’ni  matbuot  tasnifiga  bevosita 
siginaganlig]  boisdan u qo‘shilgandan so'ng, bu tasnif -  ommaviy  axborot 
vositalari  deb  yuritila  boshlandi.  Ammo  radio  ham  o ‘z  mohiyati  bilan 
jurnalistikaning  bir  turi  hisoblanadi,  jurnalistika  qoidalari  asosida  ish 
ko‘radi.  0 ‘zbekistonda  birinchi  radio  eshittirish  1927-yil  11  -  fevralda 
efirga chiqarildi.  Shunday  qilib,  radio  ommaviy  axborot vositalari  tizimini 
boshlab  berdi  va  jurnalistika  tasnifida  ham  insoniyatning  madaniy  - 
m a’naviy  hayotida  mustahkam  o ‘rin  oldi.  Radio  ijtimoiy  axborot 
tarqatishmng  eng  qulay,  tezkor  va  o'ziga xos  vositasi  sifatida  insoniyatga 
katta xizmat qilib kelmoqda.
Matbuot doimo jamiyat bilan birgalikda taraqqiy etadi, takomil topadi.
XX  asming  o ‘rtalarig'a kelib, jurnalistika  tasnifida  katta  bir  yangilik,  sifat 
o ‘zganshi  yuz  berdi  -  televideniye  ixtiro  qilindi.  Bu  buyuk  kashfiyotning 
dunyoga  kelishida  turli  mamlakatlardagi  ko‘pgina  olimlar,  mutaxassislar 
bilan 
bir 
qatorda 
toshkentlik 
tadqiqotchilar 
B.Grabovskiy 
va 
V.Belyanskiylar  ham  o ‘z  hissalarini  qo‘shdilar.  Televideniye  -  uzoqdan 
ko‘rish  degan  m a’noni  bildiradi.  Televideniye  radiodan  farqli  ravishda 
faqat ovoznigina emas - bir vaqtning o czida tasvirni ham  ko'paytirib, uzoq 
masofa  va  keng  hududga  yoyish  imkoniyatini  beradi.  Televideniye  paydo 
bo ‘lishi  bilan  ijtimoiy  hayotni  gazeta  va  jumaldagi  kabi  so‘z  orqali 
tasvirlash,  radiodagi  kabi  ovoz  orqali  ifodalash  emas,  balki  bevosita 
k o isa tish  imkoniyati tugildi.
Bu  esa  televideniyening  matbuot  turlari  orasidagi  rolini  yuqori 
ko ‘tardi.  Televideniye  o ‘z  faoliyatida  ijtimoiy  axborot  berish,  voqea  va 
hodisalarni  bevosita  ko'rsatish  jarayonida  kino,  teatr,  musiqa  va  boshqa 
san’atlar  vositasidan  ham  keng  foydalana  olishi  unmg  ommaviyligi, 
jozibasining  oshishiga  sabab  bo ‘ldi.  Televideniye  tub  m a’noda  matbuot 
boimasa~da  (ya’ni  so‘zni  bosma  usuli  bilan  ko‘paytirish  asosida  ish  olib 
bormasa-da)  matbuotning elektron texnikaga asoslangan turi b o iib ,  u ham 
ijtimoiy  axborot y ig is h   va tarqatishning  qonun-qoidalariga  amal  qiladi.  U
46


insoniyat m a’naviy  dunyosini yanada boyitdi,  sermazmun qildi,  kino, teatr 
va  san’atning  boshqa  qator  turlarining  rivojlanishida  muhim  ahamiyatga 
ega  bo‘ldi.  Jamiyatdagi  hukmron  tabaqalar,  guruhlar  televideniyedan  o ‘z 
g ‘oyaviy  manfaatlari  y o ‘lida  keng  foydalana  boshladilar.  K o‘rinishi, 
ommaga  ta’sir  qilish  vositalari,  imkoniyatlari  turli  xil  bo‘lgan  bu  to ‘rt 
turdan  iborat  ommaviy  axborot  vos italari ni  birlashtirib  turuvchi  narsa  -  
ularning  ijtimoiy  axborot  y ig is h   va  tarqatish  bilan  shug'ullanishi  va  o ‘z 
faoliyatlarida  matbuotning  ichki,  obyektiv  qonun-qoidalari  bilan  ish 
ko ‘rishidir.
Ommaviy  axborot  vositalari  tasnifiga  uning  yuqoridagi  tb ‘rt 
k o ‘rinishidan tashqari axborot agentliklari ham kiradi.  Axborot agentliklari 
matbuotning  bevosita  turi,  k o ‘rinishi  bo ‘lmasa-da,  ommaviy  axborot 
tasnifida  o ‘ziga  xos  o ‘rin  egallaydilar  va  matbuot  turlari  orqali  namoyon 
bo‘ladilar,  axborot agentliklari  ommaviy  axborot vositalari  uchun  axborot 
yetkazib beruvchi alohida bir kanal, muassasa hisoblanadi.
Ommaviy  axborot vositalar tasnifida kitob va kitob nashriyotlari  hath 
alohida  o ‘rin  tutadi.  Kitob  aslida  vaqtli  matbuot  turi  emas,  ammo  k o ‘p 
jihatdan  vaqtli  matbuotga yaqin  turadi.  Kitob  ham  matbuot  turlari  singari 
ijtimoiy  hayotni  o ‘zida  aks  ettiradi  va  insoniyat  m a’naviy  hayotida juda 
muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Y a’ni,  kitobda jamiyatning  ijtimoiy-siyosiy, 
iqtisodiy,  madaniy-ma’rifiy  hayoti,  inson  aql  -  tafakkurining  barcha 
qirralari  aks  etadi.  Shu  bilan  birgalikda  kitobda  matbuotga  xos  boigan 
xususiyatlar ham mavjud.  Shu boisdan kitob nashriyotlari matbuot tasnifini 
to ld irib  turadi.
XX 
asming  boshlariga  kelib  ommaviy  axborot  vositalari  yana  bir 
ko‘rinish,  elektron  texnikaga  asoslangan  alohida  bir  tur  bilan  boyidi.  Bu 
insoniyatning  ajoyib  m o‘jizaviy  ixtirosi  b o ig a n   elektron  mashinalar- 
kompyuterlarning xalqaro tarm ogi- Internetdir.  Dastlab elaktron-hisoblash 
mashinalari  sifatida  ixtiro  etilgan  kompyuter  apparati  tarmoqlaridan 
keyinchalik ijtimoiy axborot tarqatish borasida ham  foydalanish boshlandi. 
Internet  orqali  ijtimoiy-siyosiy,  ilmiy,  adabiy-badiiy,  san’at,  sport  va 
boshqa sohalarga doir turli xabarlami yetkazish amalga oshirila boshlandi. 
Shuningdek,  kompyuterlar  tarm o g i  orqali  faqat  matn  -  xabarlarinigina 
emas,  turli  suratlar,  musiqa  asarlarini  tarqatish  ham  mumkin  bolganligi
47


Internetning  ahamiyatini  yanada  oshiradi.  Internet-  hudud  bilmas  masofa 
va kengliklar osha  axborot va turli  m aium otlar tarqatib  ommaviy  axborot 
vositalari  tasnifida  o ‘ziga  xos,  oldmgi  o ‘rinlardan  birini  egalladi  va  u 
tobora kengayib, taraqqiy etib bormoqda.
0 ‘z  mustaqilligiga  erishgan  0 ‘zbekistonda jurnalistikaning  yuqorida 
qayd 
etib 
o iilg an  
barcha 
koiinishlari 
mavjud. 
Respublikamiz 
gazetachilik,  jurnalchilikning  keng  tarm og‘iga  ega,  o'zbek  radiosi  va 
televideniyesi ham tobora taraqqiy topib bormoqda.
Respublikamizda  faoliyat  k o‘rsatayotgan  to ‘rt  axborot  agentligi  va 
kitob  nashriyotlari  ham  ommaviy  axborot  vositalari  tasnifini  to ‘ldirib 
turibdi.  Bularga  yana  Internet  tarm ogining  qo‘shilishi  respublikamiz 
ommaviy axborot vositalarini yanada kengayishiga sabab b o id i.  Bularning 
barchasi  dunyodagi  kabi  mamlakatimizda  ham  ommaviy  axborot 
vositalarining  misli  koiilm agan  darajaga  kelishiga  imkon  yaratdi. 
Mamlakatimizda 
juda 
ulkan 
ijtimoiy-iqtisodiy 
islohotlar 
amalga 
oshirilayotgan  hozirgi  davrda  ommaviy  axborot  vositalarining  roli  tobora 
oshib,  ijtimoiy hayotda o ‘ziga xos “to itin chi  hokimiyat” mavqeini  egallab 
bormoqda.  Respublikamiz  hukumati  tomonidan  qabul  qilingan  va  keng 
qoilanilayotgan  “Ommaviy  axborot  vositalari  to‘g ‘risida”gi  “yangi 
tahriri”  va  boshqa  muhim  qonunlar  ommaviy  axborot  vositalarining 
faoliyatini yanada yaxshilash uchun asos b o iib  xizmat qilmoqda.

Download 9,43 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   249




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish