Jurnalistikaga

в
  рамках  обмена  информации»  kitoblarining 
nashr  etilganligini  bildiradi  va  bu  ilmiy  mahsulotlarning  jurnalistika 
fanining  rivoji  uchun  zarur  xizmatni  bajarishini  ta’kidlaydi.  Gazetaning 
shu  yil  36-sonida  «Voizga  yordam»  sarlavhasi  ostida  berilgan  axboriy 
taqrizda  ham  Respublika  M a’naviyat  markazi  tomonidan  ilm iy-targibot 
olib  boruvchilarga  yordam  beruvchi  bir  turkum  kitoblar  nashr  etilganligi 
bildiriladi  va  ulaming  mazmuni  qisqacha  bayon  etiladi.  « 0 ‘zbekiston 
adabiyoti  va  san’ati»  gazetasida  berib  borilayotgan  taqrizlar  orasida  ham 
qisqa -  axboriy  taqrizlar uchrab  turadi.  Masalan,  gazetaning 2005-yil  12  -  
avgust  sonidan  joy  olgan  «Doimiy  hamroh»  rukni  ostida  berilgan  ikki 
axboriy  taqrizda  yozuvchi  N.Jaloliddinning  «Erkagi  bor  uy»  hikoyalar 
to'plam i  va  tadqiqotchi  N.Afoqovaning  «Jadid  she’riyati  poetikasi» 
kitoblarining  nashr  etilganligi  m aiu m   qilinadi.  M uallif  Q.Qayumov  bu 
kitoblarning  mazmuni,  tuzilishi  va  ahamiyati  haqida  qisqacha  m aium ot 
berib o iad i.
Aksariyat  taqrizlar  tahliliy  b o iib ,  ular  o cz  xususiyatlari  bilan 
maqolaga yaqin turadi.  Y a’ni, taqrizda ham xuddi maqoladagi kabi tahliliy 
mushohada yuritiladi,  ayrim  fiferlar  oldinga  suriladi,  xulosalar  chiqariladi. 
Ilmiy  taqrizlarda  ilmiy,  adabiy-badiiy  taqrizlarda  adabiy-badiiy,  san’at 
turlariga  bagishlangan  taqrizlarda  esa  o ‘sha  san’atga  doir  tushunchalar
238

---

asosida  fikr-mulohaza  yuritiladi.  Ammo  barcha  taqrizlarga  xos  b o ig a n  
narsa  uning  publitsistik  tomonidir.  Y a’ni,  taqriz  etilayotgan  mazkur 
asarning  ijtimoiy  ahamiyati  taqrizda asosiy  o ‘rinm  egallashi  lozim.  Ayrim 
taqrizlarda  maqoladan  tashqari  -   ochiq  xat,  sharh  kabi  janrlardan  ham 
foydalanish mumkin.
« 0 ‘zbekiston  adabiyoti  va  san’ati»  gazetasining  2004-yil  29-oktyabr 
sonida  adabiyotshunos  olim  B.Qosimovning  «C ho ip on   haqida  roman» 
deb  nomlanuvchi  taqrizi  e io n  qilingan.  Unda taniqli  adabiyotshunos  olim 
N.Karimovning  «C hoipon»  deb  nomlanuvchi  romani  haqida  fikrlar 
bildiriladi.  Taqriz  tahlilning  chuqurligi  va  qamrovning  kengligi  bilan 
ajralib  turadi.  M uallif  asarga  uning  g ‘oyaviy  y o ‘nalishi,  ruhi,  yozilish 
mahoratiga  umuman  ijobiy  baho  bergani  holda  ayrim  muhim  faktlar  va 
voqealar,  ularning  haqqoniyligi,  romanda  qanday  foydalanganilganligi 
haqida  ham  o ‘z  fikrlarini  bildiradi.  Mazkur  taqrizni  ilmiy-adabiy 
taqrizning  mukammal  ko ‘rinishlaridan  biri  devish  mumkin.  Gazetaning 
2005-yil, 
12
  -   avgust  sonida  «Kitobingizni  o ‘qidim»  rukni  ostida 
M.Safarovning  «Shirindir  vatanning  achchiq  tutuni»  sarlavhali  taqrizi joy 
olgan.  Unda  yozuvchi  Muhammad  Alining  «Abadiy  sog‘inchlar»  deb 
nomlanuvchi  roman-xronika janriga  oid  asarining  yutuq  va  kamchiliklari 
tahlil  etiladi.  Professor  B.Akramovning  «Tarixiy  qissalar  hayrati»  taqrizi 
( « 0 ‘zbekiston  adabiyoti  va  san’ati»,  2004,  16-sentyabr)  yozuvchi  G \ 
Karimning 
«Sohibqiron 
va 
alloma» 
deb 
nomlanuvchi 
kitobiga 
bag‘ishlangan  b o iib ,  unda  tarixiy  qissalar  yaratishda  yozuvchi  mahorati 
masalalari  haqida  so‘z  boradi.  Filologiya  fanlari  doktori  II.Karimovning 
«Ziddiyatlar  talqini»  deb  nomlangan  taqrizi  ( « 0 ‘zbekiston  adabiyoti  va 
san’ati»,  2004,  13  avgust)  esa  yozuvchi  A .Y oidoshevning  «Timsohning 
k o ‘z yoshlari»  deb nomlanuvchi  qissalar to ‘plami  haqida m aium ot beradi. 
Filologiya 
fanlari 
nomzodi 
S Umirovning 
«O ‘zbekiston 
ovozi» 
gazetasining 2005-yil 21  -  iyun sonida «Yangi  kitob» rukni ostida berilgan 
«Mening dorilfimunim» taqrizi yozuvchi J.Abdullaxonovning «Hayot abad 
vasl  ayyomidir»  asari  haqida  b o iib ,  unda  muallifhing  ijodiy  y o ii, 
radiojurnalist  sifatidagi  faoliyati  asarda  qay  darajada  aks  etganligi  tadqjq 
qilinadi.
239

---

Taqrizlarning  bir  turi  -   tanqidiy  tarzda  yoziladi  va  ularda  taqriz 
qilinayotgan asarda y o i   qo‘yi1gan kamchiliklar tanqid ostiga olinadi
« 0 ‘zbekiston  ovozi»  gazetasining  2005-yil  24-m art  sonida  adabiy 
tanqidchi O.Abdullaevning «D o‘ppi kiygan  chumchuq, xijolatda qolgan it, 
yoki  tarjimon  kashfiyoti»  sarlavhali  taqrizi  joy  olgan.  Unda  m uallif 
Sh.Ko‘nchining 
Turgenevning 
sochma 
asarlarini 
tarjima 
qilishga 
muvaffaqiyatsiz  uringanligini,  uning  gazetada  bosilgan  tarjimalari 
no ‘noqligi,  badiiy  tuturiqsizligini  aniq  misollar  bilan  ochib  tashlaydi. 
«Badiiy  tarjima  shunchalik  ko‘ngilxushlik  ermagi  emas,  u  juda  yuksak, 
mas’uliyati  nihoyatda  ulkan  sa n 'a t-d e b   ta’kidlaydi  tanqidchi.  -   Uni  ana 
shu  baland  ijodiy  cho‘qqilardan  tushirib,  qadrini  pasaytirib  qo ‘yishdan 
ehtiyot  boiaylik».  «Hurriyat»  gazetasining  2000-yil  20  -   sonida 
K .Y oidoshevning  «G ‘irrom»  sarlavhali  tanqidiy  taqrizi  bosilgan.  Unda 
Sh.Xurramov, X.Zikirovlar o  zlarining «Mehnatni muhofaza qilish fanidan 
m a’ruzalar»  deb  nomlangan  va  Termizda  nashr  etilgan  kitoblarida 
Toshkentda  bundan  oldin  nashr  etilgan  «Ximiya  o ‘qitishda  mehnat 
muhofazasi  va  xavfsizlik  texnikasi»  degan  kitobidan  butun-butun 
parchalarm  k o ‘chirib  olganliklari  aytiladi  va  bunday  plagiat-  adabiy 
o ‘g ‘rilik holati tanqid ostiga olinadi.
« 0 ‘zbekiston  adabiyoti  va  san’ati»  gazetasida adabiy  asarlar  bilan  bir 
qatorda 
teatr 
va 
kino 
taqrizlari 
ham 
tez-tez 
bosilib 
turadi.
S.Jo‘rabekovaning  gazetaning  2005-yil  9-iyul  sonida  bosilgan  «Sug‘d 
elining  qoploni»  taqrizi  Alisher  Navoiy  nomidagi  Katta  opera  va  balet 
teatrining spektakli haqida b o ‘lsa, T.Boboshevaning «Farishta ayol» taqrizi 
(bu material  ham  shu  sonda bosilgan)  Muqimiy  nomidagi  musiqali  drama 
teatri  sahnasida  tamoshabinlarga  taqdim  etilgan  musiqali  drama  haqida 
m a’lumot beradi, tahlil  etadi  va baholaydi.
Taqrizlarning  tili  va  uslubi  ham  ularning  turiga  bogTiq.  Ilmiy 
taqrizlarda  ilmiy  uslub,  adabiy-badiiy  taqrizlarda  adabiy-badiiy  uslub 
boTishi  talab  etiladi.  Ayrim  o ‘rinlarda  obraz  va  obrazlilikdan  ham 
foydalanish mumkin.
Inson 
olamining 
turli 
qirralarini 
aks 
ettiruvchi 
tahliliy 
publitsistikaning  muhim  janrlaridan  biri  -   taqriz  hozirgi  zamon  o ‘zbek 
jurnalistikasida keng qo‘llanib kelinmoqda.