Jurnalistikaga

3.  D avlat OAV xodimiarining qaysi huquqlarini kafolatlaydi?
4.  Tahririyat kelgan xatlardan qanday foydalanadi?
5.  “OA V  to 'g ‘risida ”g i  qonunning  mazmunini  konkretlashtirgan  va 
uni rivojlantirgan qonunlarni sanang.
6.  Qonundagi  ' A dabiy asarlar "  iborasini sharhlang.
7.  K operayt degani nima va  и qaysi asarlarga qo ‘yiladi?
8.  Kimlarni p la g ia t ya  ’ni adabiy о ‘g ‘ri deymiz?
6.3.  Oshkoralik va  uning qo‘llanilishi
Oshkoralik  mavzusi  matbuot  erkinligi  haqidagi  masala  bilan  uzviy 
bog iiq.  Oshkoralik  -   demokratiyaning  zarur  b o ig an   shartlaridan  biri  -  
Demokratiya 
deb, 
fuqarolar 
erkinligi 
va 
tengligi 
qonunlarda 
mustahkamlangan,  xalq  hokimiyatchiligining  vosita  shakllari  amalda
156

---

o ‘rnatilgan  va  yuzaga  chiqarilgan  siyosiy  tuzumga  aytilishi  0 ‘zbekiston 
milliy  ensiklopediyasida  ta’kidlangan.  Demokratik  davlat  o ‘z  -   o ‘zini 
boshqarish,  ko‘p  partiyaviylik,  ommaviy  axborot  vositalarining  erkin 
bo ‘lishi, fikrlar xilma -  xilligiga sharoit yaratadi.
Ommaviy  axborot  vositalari  imkoniyatlaridan  keng  foydalanish, 
senzuraga yo ‘1 qo‘ymaslik bilan oshkoralikni ta ’minlash mumkin.
Shu  o ‘rinda  “Buxoro  axbori”  gazetasiga  muharrirlik  qilgan  C h oipon  
“Matbuot  kuchli  bir  davlatdir”1  deb  nomlangan  dasturiy  maqolasida 
(maqola  tahririyat  nomidan  berilgan)  gazetaning  asosiy  vazifasini 
quyidagicha belgilaydi:
- 
gazeta xalq  tushunishi  qiyin b o ig a n   uzun -  uzun  materiallar o ‘rniga 
ko‘proq  xabarlarni  yoritadi,  sodir  b o ig a n   voqealar  to ‘g ‘risida  m aium ot 
beradi, y a’ni yangiliklarni berib boradi;
-gazeta  muhim  voqealarning  mohiyatini  anglatish  uchun  sharh 
xususiyatidagi maqolalar chop etib boradi;
-m atbuot -   xalqning  tili,  so‘zi  sifatida  ish  ko ‘radi.  Shu  sababli  hatto 
yosh  jumhuriyatning  xato  va  kamchiliklarini  k o ‘rsatib,  bu  bilan  ularni 
tuzatishga yordam beradi;
gazeta  hukumatning  ham  tilidir.  Shuning  uchun  hukumat 
muassasalarida  amalga  oshirilayotgan  ishlar  to‘g‘risida  xalqqa  m aium ot 
berib  boradi."  Xuddi  shu  so‘nggi  jumlalarga  e ’tibor  qarating.  C ho ipo n 
xuddi  shu  yerda  gazetaning  oshkoralik  tamoyillariga  amal  qilishni  ham 
alohida ta ’kidlagan edi.
Oshkoralik  sharoitida  axborot  faoliyatining  foydali  ijtimoiy  ta’siri 
birinchi darajali ahamiyatga ega bo iadi.
Unga  birinchi  navbatda  yashayotgan  jamiyatimizni  chuqur  bilish 
kiradi.
Ikkinchidan, ijtimoiy harakat ta ’sirini ham alohida ko‘rsatish muhim. 
Oshkoralik samarasiga boshqarish organlarining oddiy  fuqarolar bilan 
aloqasini  mustahkamlash  ham  ta ’sir  qiladi.  Xuddi  shunda  boshqaruv 
tizimini  jamoatchilik  nazoratida  ushlab  turish  imkoniyati  tugilad i.  Yana 
shu  bilan  bir  qatorda  axborotning  “pastdan ”  doimiy  oqib  kel ishini 
ta ’minlaydi.
17  "O 'z b ek isto n  m atbuoti “ ju m ali.  Т., 2001.  6-son.  40 Ъ.
157

---

Oshkoralikni faqat aytish, yozish imkoniyati deb o S  lamaslik balki uni 
“tepa”  eshitishi  va  xulosalar  chiqarishiga  erishish  harakati  deb  ham 
tushunmoq lozim.
Oshkoralik  har  xil  qarashlar,  fikrlar  mavjudligidir.  Oshkoralik 
yashashi  uchun  tabiiyki,  unga  kafolat  kerak:  Yana  axborot  tizimida 
qonunchilik bazasining rivojlangani ham zarur.
Oshkoralikning amalga oshishi uchun demokratik y o ‘nalishda axborot 
almashinuvida  ishtirok  etayotgan  odamlarning  siyosiy,  axloqiy  hamda 
kasbiy madaniyati yuqori b o iish i ham talab qilinadi.
Prezidentimizning  “Xalq  so ‘zi”  va  “Народное  слово”  gazetalari 
ijodiy  jamoasiga  yuborgan  tabrigida  (2001-yil)  “ ...  biz  demokratik  davlat 
ozod  va  tom  m a’noda  erkin  hayot  qurmoqchi  ekanmiz,  bu  o ‘zgarishlarni 
avvalambor  matbuotdan  boshlashimiz  darkor”  -   degan  so‘zlarini  yoddan 
chiqarmasligimiz  kerak.  Shu  o ‘rinda  О ‘zbekiston  Milliy  Universiteti 
jurnalistika fakulteti  dekarii, tarix fanlari  doktori Qudrat Ernazarov “Nozik 
tushunchalarga nozik munosabat” maqolasida shunday voqeani yozadi:
“. ..  vatanimiz fuqaroligi haqida qonun yuzasidan muhokamalar davom 
etayotgan  edi.  “Literaturnaya  gazeta”  muxbiri  A.  Krujilin  qonun 
loyihasidagi  «Ushbu  mamlakatda  yashovchi  har  bir  fuqaro  o ‘zbek 
xalqining 
urf-odatlari 
va  an’analarini 
hurmatlashi 
kerak” 
degan 
mazmundagi jum laga “yopishib” oladi,  uni o ‘zicha talqin etadi.  Talqin shu 
darajaga  etadiki,  y o ‘q  yerdan,  ikki  e’tiqod,  ikki  an’ana,  ikki  qadriyatlar 
asosida  yashovchi  ikki  xalq  orasiga  sovuqchilik  tushurishgacha  boradi. 
Muxbirning yozishicha,  kishilar  qonunni  hurmatlasa kifoya,  ular  mahalliy 
xalq  urf-odatini  hurmatlashga  majbur  emas.  Misol  tariqasida  u  o ‘g ‘il 
bolani  q o iin i  halollash,  ko ‘p  xotinlilik,  qurbonlik  qilish,  qalin  singari 
odatlarni  sanab  o ‘tadi  va  nasroniylar  bunday  odatlarga  rioya  qila 
olmasliklarini aytadi...  Bu o ‘rinda biz uchun muhimi -  jurnalistning nuqtai 
nazari  va  xolisligida!  E ’tiqod  va  tushunchalarga  daxldor  o ‘ta  nozik 
masalalar  xususida  so‘z  yuritganda  yuksak  professional  mahorat  bilan, 
shaxsiy  zaifliklaru xusumatlarni  chetga surib  qo cygan holda yozish haqida 
bormoqda so‘z!18
^  O 'zbckiston matbuoti " jum ali. 2002. 8 b.
158

---

1906-yilning 
14(27) 
iyunidan 
chiqa 
boshlagan 
“Taraqqiy” 
gazetasining  birinchi  sonida  e’lon  qilingan  bosh  maqolada  Turkiston 
xalqlarining  o ‘z  milliy  mustaqilligi  uchun,  so‘z,  matbuot  erkinligi  va 
boshqa  siyosiy  huquqlarga  erishish  uchun  kurash  olib  borishi  Ur/imligi 
ta’kidlangan edi.
Hur  fikrli  nashrlaming  birinchisi  b o ig an   “Taraqqiy”  gazetasi  o ‘zbek 
milliy  jurnalistikasi  tarixida  alohida  ahamiyatga  ega  b o iib   qoldi.  U 
tu g ilg an  
kun 
o ‘zbek 
milliy 
matbuoti 
tu g ilg an  
kun 
sifatida 
nishonlanadigan b o id i. Bu haqda yuqorida aytgan edik.
Aytilganlardan  shunday  xulosa  kelib  chiqadiki,  oshkoralik  o ‘ta 
murakkab va k o ‘p jihatli hodisa b o iib , unga erishish zarur va bizda bunga 
hamma sharoitlar yaratilgan.