Jurnaldan ko‘chirib bosilgan maqolalar «Til va ada biyot ta’limi»dan olindi, deb izohlanishi shart

Zarif QUVONOV,
Navoiy davlat pedagogika instituti 
O‘zbek adabiyoti kafedrasi katta o‘qituvchisi
NAVOIYNING ADABIY-TANQIDIY QARA SHLARI TADQIQI
Annotatsiya.
Maqolada Alisher 
Navoiy adabiy-tanqidiy qarashlarining 
o‘rganilishi haqida mulohaza yuritilgan. 
Navoiyshunos olim Abduqodir Hayit-
metovning bu borada amalga oshirgan 
ishlariga munosabat bildirilgan.
Kalit so‘zlar:
adabiy-tanqid, ijodiy 
yondashuv, monografi ya, adabiy maj-
lis, memuar, xronologiya, badiiy so‘z, 
matn, adabiyotshunoslik.
Аннотация.
Данная статья по-
священа изучению литературно -
критических взглядов Алишера На-
вои. В ней анализируются научные 
труды ученого-навоиведа Абдука-
дыра Хайитметова.
Ключевые слова
: 
литератур-
ная критика, креативное твор-
ческое отношение, монография, 
литературное собрание, мемуар, 
хронология, художественное слово, 
текст, литературоведение.
Annotation. 
I This article reffects on 
learning Alisher Navoi’s literary-critical 
views and discusses scientist Abulkodir 
Hayitmetov’s work on this issue. 
Key words
: literary critique, 
creative approach, monograph, literary 
gathering, memoir, chronology, literary 
word, text, literature study.
ularning tarkibida;
– tazkirachilik, yozma hamda og‘zaki adabiyotlarni 
yig‘ish shaklida;
– adabiy-badiiy asarlarning solishtirma matnlarini 
tayyorlash shaklida;
– adabiy xotira va memuarlar yozish shaklida;
– adabiy-badiiy shaklda va h.k.
Akademik B.Valixo‘jayev “O‘zbek adabiyotshunosligi 
tarixi” asarida mumtoz adabiyotshunoslik va adabiy tan-
qidchilik janrlarini ularning mohiyatiga qarab ikki guruhga 
ajratadi: 1) bavosita janrlar, ya’ni adabiyotshunoslik va 
adabiy tanqidga bag‘ishlanmagan asarlar: faxriya, she’riy 
parchalar kabi; 2) bevosita janrlar, ya’ni adabiyotshunoslik 
va adabiy tanqiddan bahs yurituvchi asarlar guruhi.
3
B.Valixo‘jayev adabiy-tanqidiy qarashlar ifodalangan 
asarlarni garchi ikki guruhga ajratgan bo‘lsa-da, har ikkala 
adabiyotshunosning bu masaladagi tasnifl arida tafovut-
dan ko‘ra umumiy yaqinlik ko‘proq ko‘zga tashlanadi.
Abduqodir Hayitmetovning “Alisher Navoiyning ada biy-
tanqidiy qarashlari” monografi yasi yozilgan yillar Shayx 
Ahmad Taroziyning “Funun ul-balog‘a” asari hali fanga no-
ma’lum edi. Agar ma’lum bo‘lganida, Navoiygacha bo‘lgan 
adabiyot nazariyasining yutuqlari umumlashtirilgan bu ilk 
turkiy qo‘llanma olimning mazkur tadqiqotiga boy materi-
allar bergan bo‘lardi.
Abduqodir Hayitmetov adabiyotda va ilmda 
Navoiygacha endigina shakllana boshlagan adabiy ma-
salalar ijodning turmush bilan bog‘lanishi, adabiyotda 
mundarija va shakl munosabati, adabiy mahorat ekanligini 
to‘g‘ri qayd etgani holda Navoiy asarlariga yuksak baho 
berib, Ahmad Yassaviy, Sulaymon Boqirg‘oniy ijodiga 
sho‘ro mafkurasi nuqtayi nazaridan turib yondashadi.
4
O‘z 
davri uchun bu, albatta, tabiiy bir hol edi. Istiqloldan ke-
yin, ya’ni 1993-yilda yaratilgan “O‘zbek adabiyotshunosligi 
tari xi” o‘quv qo‘llanmasida ayni masalalar talqiniga xoliso-
na munosabat ko‘zga tashlanadi.
5
A.Hayitmetov Navoiygacha bo‘lgan adabiyotshunos-
likda shoirlarning ijodiy tajribasi kun tartibiga qo‘yilgan 

---

42
e-mail: [e-mail]
Tadqiqotlar
nazariy masalalarni traditsiya, novatorlik, badiiy asar tili 
kabi jihatlar misolida qayd etadi. Navoiygacha yashab, 
ada_biyotshunoslik masalalariga ko‘p ahamiyat bergan 
o‘zbek shoirlari orasida Haydar Xorazmiyning qarashlarini 
diqqatga molik hisoblaydi.