57
Shuni aytish lozimki, О‘zbekistonda “О‘zbek dialektologiyasi” fanini о‘qitish о‘tgan
asrning о‘rtalarida izga tushdi. Bu davrda uning dastlabki о‘quv
dasturi
2
va
darsligi
dunyo yuzini kо‘rdi
3
. U keyinchalik qayta nashr qilindi. Bu kitobdan to mustaqillik yil
-
larigacha asosiy darslik sifatida foydalanib kelindi. Mustaqillik yillarida N.rajabovning
“О‘zbek shevashunosligi” (1996), B.Tо‘ychiboyev va B.Hasanovning “О‘zbek dialek
-
tologiyasi” (2004) darsliklari e’lon qilindi. Shunisi muhimki, bu darsliklar о‘zbek tilining
shevalari tо‘g‘risida dastlabki tizimlashtirilgan bilimni aks ettirar edi. Garchand, о‘zbek
dialektologiyasi darsliklar bilan ta’minlangan bо‘lsa-da, ular darslik talablariga javob
bermas edi. Shu munosabat bilan mavjud darsliklarni tahlil qilishdan oldin unga bо‘l
-
gan talablarni eslatib о‘tishni ma’qul kо‘ramiz.
v.P.Bespalkoning
fikricha, darslik о‘quv maqsadlariga
erishishni tashxislash
uchun qulay bо‘lishi, mazmunan ixcham, didaktik jarayonlarning aniqligi va maqsad-
ga eri shishni kafolatlagan bо‘lishi zarur
4
. Shuningdek, darslik davlat ta’lim standarti
va uning mazmuniga mos ravishda tuzilgan fanning о‘quv dasturi asosida yaratilishi
5
hamda fan va ta’lim tizimining rivojlanishi bilan bog‘liq ravishda yangi bilimlarni ket
-
ma-ket aks ettirib borishi lozim. Shu ma’noda, darslikni tezkor ravishda takomillashtirib
borish zaruriyati kelib chiqadi. Buni hisobga olgan holda ushbu maqola muallifi “О‘zbek
dialektologiyasi” fani mazmunini yangilashga kirishdi va uning standart talablari hamda
1998-yildan beri bu fanning dasturini takomillashtirish ustida ishlab keldi va nihoyat,
uning eng sо‘nggi, takomillashtirilgan nusxasi tayyorlandi
6
. Ular asosida esa “О‘zbek
dialektologiyasi”
darsligi yaratildi
7
.
Bu darslikni yaratishda quyidagi tamoyillardan kelib chiqildi:
1. Tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri fanning о‘z obyektiga taalluqli bо‘lgan masalalar bо‘yicha fikr
yuritildi, ya’ni avvalgi darsliklardagi boshqa fanlarga tegishli bо‘lgan ma’lumotlardan
chetlab о‘tildi, jumladan, v.v.reshetov va Sh.Sh.Shoabdurahmonovlar darsligida “Tur
-
kiy tillar” degan mavzu beriladi
8
. Bu masala yо‘nalishning о‘quv rejasidagi “Tilshunoslik
asoslari” fanida “Jahon tillarining tasnifi” mavzusida yoritiladi
9
, qolaversa, magistratura
mutaxassisligida “Turkiy tillarning qiyosiy-tarixiy grammatikasi” о‘quv fanining obyekti
sifatida о‘qitib kelinmoqda. Bizningcha, bu mavzu “О‘zbek dialektologiyasi”dagi she
-
valar tasnifi uchun kirish qism sifatida kо‘zda tutilgan bо‘lishi mumkin, lekin davr о‘zga-
rishi va shu bilan bog‘liq ravishda fan mazmuniga qо‘yilayotgan talablarga binoan bu
masalani “О‘zbek dialektologiyasi”da takrorlashga hojat qolmadi. N.rajabovning “О‘z
-
bek shevashunosligi” darsligida “О‘tmish tariximizga bir nazar” (5-20-betlar) mavzusi
ham bevosita mazkur fanga aloqador emas, balki u о‘zbek tili tarixi kursining obyekti
2
reshetov v. v. O‘zbek dialektologiyasidan programma. – T.: O‘zbekison respublikasi ta’lim
markazi, 1966.
3
reshetov v.v., Shoabdurahmonov Sh. Sh. O‘zbek dialektologiyasi. – T.: O‘rta va oliy maktab,
1962.
4
Беспалько В. П. учебник. Теория создания и применение. – М.: Народное образование, 2006.
– С. 3.
5
xasanboyev J., Sariboyev H., Hasanboyeva O‘., Usmonboyeva M. Pedagogika. – T.: Fan,
2006. – 178-185-b.
6
O‘zbek dialektologiyasi (o‘quv dasturi), 2011-yil 17-noyabrda Bd 5111200-3/09 – raqami bilan
ro‘yxatga olingan.
7
Ashirboyev S. O‘zbek dialektologiyasi. – T.: Navro‘z, 2016. – 134-b.
8
reshetov v. v. Shoabdurahmonov Sh. Sh. O‘zbek dialektologiyasi. – T.: O‘rta va oliy maktab,
1962. – 43-62-b.
9
Yo‘ldoshev i., Muhamedova S., Sharipova O‘., Majidova r., To‘xtamatov H. Tilshunoslik asos-
lari (elektron darslik). – T.: 2015,
“
Jahon tillari tasnifi” bo‘limi.