Joylashtirish vositalari va tizimi

Qavatlilik.  Jahon  amaliyoti  bir-ikki  qavatli  mehmonxonalardan  boshlab  40 
qavatgacha  bo‘lgan  va  undan  baland  mehmonxonalar  qurilishini  ko‘rsatadi. 
Mehmonxonalarning qavatliligi  masalalari muayyan mamlakatdagi iqtisodiy, 
shaharsozlik shart-sharoitlariga, bu yerda amal  qiluvchi  normativ  talablarga,  bu 
mamlakatda qo‘llaniluvchi konstruksiyalar va qurilish materiallariga, binolarni qurish metodlariga bog‘liq bo‘ladi.  
Hozirda: 
 Rossiyada – 5-16 qavatli; 
 Chexiyada – 8-14 qavatli; 
 Vengriyada kichik shaharlarda – 4-5 qavatli, katta shaharlarda va kurortlarda – 6-
11 qavatli; 
 Germaniyada – 8-10 qavatli; 
 Angliyada – 10-15 qavatli mehmonxonalar qurish ayniqsa keng tarqalgan.  
Mehmonxonalarning binolari qavatliligiga qarab quyidagi guruhlarga ajratiladi: 
 kam qavatli (1-2 qavat) mehmonxonalar; 
 qavatliligi hrtacha (3-5 qavat) mehmonxonalar; 
 qavatliligi katta (6-9 qavat) mehmonxonalar; 
 ko‘p qavatli (1 toifa – 10-16 qavat; 2 toifa – 17-25 qavat; 3 toifa – 26-40 qavat) 
mehmonxonalar; 
 baland (40 dan ortiq qavatli) binolar. 
Mehmonxonalar  binolarining  guruhlarini  belgilash  uchun  odamlarning 
yong‘indan  xavfsizligini  ta’minlash  chora-tadbirlari  asosiy  omillardan  biri 
hisoblanadi. Bu choratadbirlar binoning memorliktarx, konstruktiv va muhandislik-
texnologik  yechimlariga  ta’sir  ko‘rsatadi,  xususan,  yong‘in  chiqqan  hollarda 
odamlarni  evakuatsiya  qilish  sistemasini,  signalizatsiya,  tutunni  aniqlash  va  tutunni chiqarish, o‘t o‘chirish sistemalari miqdori va turlarini belgilaydi. Zinalar miqdoriga,  2.Kabushkin N.I., Bondarenko G.A. Menedjment gostinits i restoranov. Minsk,  Novoye znaniye, 2001. 
umumiy  koridorlar  kengligiga,  zina  maydonchasidan  yoki  binodan  chiqish  joyidan nomer eshigining uzoqda joylashganligiga qarab yong‘inga qarshi xavfsizlik talablari qattiqlashib boradi.  Yong‘in  xavfsizligini  ta’minlash  maqsadida  ikki  va undan  ortiq  qavatli  milliy mehmonxonalarda  zinalar  ikkitadan  kam  bo‘lmasligi  tavsiya  etiladi.  Zina maydonchasidan  yoki  binodan  chiqish  joyidan  nomer   eshigining  maksimal  uzoqligi tartibga solinadi (nomer ikki zina oralig‘ida joylashgan taqdirda 40 m gacha, nomer boshi  berk  koridorda  yoki  galereyada  joylashgan  taqdirda  esa  –  25  m  gacha). Umumiy  koridorlarning  uzunligiga  qarab  ularning  kengligi  qabul  qilinadi:  umumiy koridor uzunligi 40 m gacha bhlgan hollarda 1,6 m, umumiy koridor uzunligi bundan ortiq bo‘lgan hollarda esa – 1,8 m. Umumiy koridorlarni bir-biridan uzog‘i bilan  30 m oraliqda joylashgan o‘zi berkiladi-gan, tutun o‘tkazmaydigan eshikli yopmalar bilan  bo‘limlarga ajratish talab  eti-ladi. Sig‘imi  uncha  katta bo‘lmagan  (taxminan 50 joydan iborat)  kam qavatli 
mehmonxonalarning binolari mamlakatimizda asosan viloyat miqyosidagi shahar-larda va shaharchalarda quriladi.  Ko‘p  qavatli  mehmonxonalar qurishni  odat-da  shaharsozlik  tartibi taqozo  etadi. Bunday  mehmonxonalarning  binolarida  odamlarning  yong‘indan  xavfsizligini ta’minlash  chora-tadbirlari,  vertikal  trans-port,  muhandislik  kommunikatsiyalari masalalari  va  boshqa  shunga  o‘xshash  masalalar  alohida  ahamiyat  kasb  etadi.  Yong‘in  xavfsizligini  ta’minlash  uchun  har  xil  tutunni  aniqlash,  yong‘in  signalizatsiyasi  va  o‘t  o‘chirish  avtomatik  sistemalari  qo‘llaniladi;  evaukatsiya 
yo‘llarining  ishonchliligiga  alohida  e’tibor  beriladi.  Yong‘inda  bir  yerda  tutun to‘planishi ayniqsa xavflidir. Shu bois 10 qavatli va undan baland mehmonxonalarda zina  maydonchalarining  yarmi  tutun  to‘planmaydigan  qilib  quriladi.  Bunday  zina maydonchalaridan  odamlarni  binodan  evakuatsiya  qilish  hamda  o‘t  o‘chirish komandalari  tomonidan  qutqarish  ishlarini  amalga  oshirish  uchun  foydalaniladi. 

Mazkur  zina  maydonchalarida  tutun  to‘planmasligi  ularda  balkon  yoki  lodjiyaga chiqish yo‘llari qurish, ya’ni havo zonasi hosil qilish orqali ta’minlanadi. Bu yong‘in chiqqan  hollarda  tutun  bosgan  qavatning  umumiy  koridori  va  xollidagi  tutun  zina maydonchasiga  o‘tishining  oldini  olishga  xizmat  qiladi.Tutun  qavatlar  bo‘ylab tarqalishining  oldini  olish  uchun  havo  tortilishi  liftlarning  shaxtalarida  ham ta’minlanadi.  Bundan  tashqari,  10  qavatli  va  undan  baland  mehmonxonalarning binolarida  o‘t  o‘chiruvchilarni  tashishga  mo‘ljallangan  yuk  va  yo‘-lovchi  liftlari bo‘lishi shart. 16 qavatdan baland mehmonxonalarda yong‘indan qo‘riqlash idoralari bilan  kelishilgan qo‘shimcha yong‘inga qarshi chora-tadbirlari qo‘llaniladi.  Loyihalashtirilayotgan  mehmonxonaning  oqilona  qavatliligini  tanlash  ancha murakkab vazifa bo‘lib, u har  bir  muayyan holatda  juda ko‘p,  ba’zan  bir-biriga  zid omillar:  mehmonxonaning  sig‘imi,  shaharsozlik  shart-sharoitlari,  normativ  talablar, konstruksiyalar,  texnikiqtisodiy  mezmonlar  va  hokazolardan  kelib  chiqib  hal qilinadi.  Har  xil  sig‘imli  mehmonxonalarning  binolari  uchun  oqilona  qavatlilikni 

belgilash  hamda  bu  qavatlilik  o‘zgargan  holda  bir  joyning  qurilish  qiymatidagi o‘zgarishlarni aniqlash jiddiy ilmiy ishlovlarni amalga oshirishni taqozo etadi. Ammo olimlarning  tadqiqotlari  so‘nggi  vaqtda  mehmonxonalarning  har  bir  sig‘imi  uchun binolarning oqilona qavatliligi, binobarin, turar joy korpusining uzunligi ham mavjud deb  hisoblash  imkonini  beradi.  Mehmonxonalarning  qavatliligini  oqilona  darajadan oshirish  qurilish  bahosining  oshishiga  olib  keladiki,  buni  loyihalash  chog‘ida inobatga olish zarur.  Mehmonxonalarning  shinamlik  darajasi  ularning  texnik  jihozlanishi,  nomerlar fondining  tarkibi  va  sifati,  ko‘rsatiladigan  xizmatlar  to‘plami  bilan    belgilanadi. Aksariyat  mamlakatlarda  mehmonxonalar  shinamlik  darajasiga  qarab  tasniflanadi. Chet  elda  bunday  tasniflashga  nisbatan  yondashuvda  hozir  ikkita  asosiy  yo‘nalish mavjud.  Bir  yo‘nalish  «statik»  belgilarni,  ya’ni  vanna  va  hojatxonali  nomerlarning qat’iy belgilangan foiz nisbatini, mehmonxonada usti berk basseyn, sauna va boshqa shunga  o‘xshash  xizmatlarning  mavjudligini,  mehmonxona  sig‘imi  bilan    xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar miqdori o‘rtasidagi ma’lum nisbatni vaboshqashungahxshash holatlarni  birinchi  o‘ringa  qo‘yadi.  Bu  yo‘nalish  nisbatan  yangi  moddiy  negizga qarab  mo‘ljal  oladi.  Ikkinchi  yo‘nalish  «dinamik»  omillarni,  ya’ni  servis  xizmatini 
birinchi  o‘ringa  qo‘yadi.  Bu  yo‘nalish  tarafdorlarining  fikricha,  mijozlarga  lozim darajada  xizmat  ko‘rsatilmagan  taqdirda,  joylashtirish  vositalari  nisbatidagi  qat’iy tenglik  mehmonxonaning  sifat standartiga  muvofiqligini  amalda  ta’minlay  olmaydi. Masalan, Shveysariyadagi mehmonxonalar tasnifi mana shu yo‘nalishga kiradi.  Mehmonxonalarni shinamlik darajasiga qarab tasniflash, bu darajalarni belgilash masalasiga  nisbatan  har  xil  yondashuv  hamda  aksariyat  mamlakatlarda  shinamlik darajasi bir xil mehmonxonalarga qo‘yiladigan talablarning har xilligi xalqaro turistik safarlarni tashkil etish chog‘ida jiddiy qiyinchiliklar tug‘diradi, mehmonxonalarning sifati  va  shinamlik  darajasi  to‘g‘risida  qo‘shimcha  axborot  olishni  taqqozo  etadi. Bunday  ko‘rsatkichlarni  bir  xillashtirishga  va  shinamlik  darajasi  bir  xil mehmonxonalarga  nisbatan  yagona  talablarni  ishlab  chiqishga  bo‘lgan  urinishlar hozircha muvaffaqiyat keltirgani yo‘q.  
Katta  sig‘imli,  shinamlik  darajasi  baland  bo‘lgan  zamonaviy  mehmonxona 
bugungi  kunda  ancha  murakkab  kompleks  organizmga  aylandi.  Bu  kompleks 
tarkibiga har xil vazifani bajaruvchi turlituman binolar va xonalar, chunonchi: turar joy binolari, mijozlarni qabul qilish va ularga xizmat ko‘rsatish, umumiy ovqatlansh, ommaviymadaniy, maishiy xizmat ko‘rsatish, ma’muriy binolar va xonalar, xizmat, xo‘jalik, yordamchi, texnik binolarvaxonalarning rivojlangan tarkibi kiradi. Bugungi kunda  ishga  doir  uchrashuvlar  uchun  mo‘ljallangan  binolar  (konferens-zallar  yoki ko‘p  funksional  foydalanish  uchun  mo‘ljallangan  zallar),  kinokonsert  zallari,  bal zallari,  bank  bo‘limlari,  basseynlar,  saunalar,  sport  zallari,  kegelbanlar,  ko‘rgazma tashkil  etishga  mo‘ljallangan  binolar,  savdo  korxonalari,  garajlar  ham  zamonaviy mehmonxonalar tarkibidan keng o‘rin olmoqda.  
Odatda  mehmonxonalarning  har  xil  binolari  va  xonalari  ma’lum  funksional 
belgilariga  qarab  guruhlanadi.  Bunday  belgilar  mehmonxonalarning  binolari  va xonalari  o‘rtasida  sanitariyagigiyena  va  yong‘in  xavfsizligi  talablariga  javob 
beruvchi,  mehmonxonadan  foydalanishning  qulayligini  va  unda  yashashning 
shinamligini  oshiruvchi  qat’iy  texnologik  aloqalarni  tashkil  etish  imkonini  beradi. Turli  binolar  va  xonalarning  hzaro  aloqasini  to‘g‘ri  tashkil  etishning  qiyinligi shundaki,  mehmonxonada  yashovchi  odamlar  murakkab  kompleks  organizmning kundalik  mehnatini  ko‘rmasliklari,  balki  faqat  bu  mehnat  natijalaridan  bahramand bo‘lishlari kerak.  Mehmonxonaning  shinamlik  darajasi  qancha  yuqori  va  sig‘imi  qancha  katta bo‘lsa, uning tarkibiga shuncha ko‘p har xil xonalar va binolar kiradi va u shuncha murakkab funksional tuzilmaga ega bo‘ladi.  Jahon  mehmonxonalarni  loyihalash  va  qurish  amaliyotida  ularni  tashkil etishning  har  xil  funksional  sxemalari  qhllanadi.  Ammo  bu  sxemalarning  barchasi mehmonxonalarda  sodir  bo‘luvchi  murakkab  texnologik  jarayonlardan  kelib  chiqib tuziladi. Mehmonxona korxonasi aniq va qat’iy ishlashi uchun yuqorida zikr etilgan jarayonlarning talablariga rioya qilish zarur. Ayni vaqtda, mehmonxonalarning ichki faoliyatini  tashkil  etish  prinsiplarida  umumiy  jihatlar  ham  bisyor,  chunki mehmonxonalardagi  binolar  va  xonalarning  asosiy  guruhlari  taxminan  bir  xil.  Shu bois  har  xil  sig‘imli  mehmonxonalarni  funksional  tashkil  etishning  prinsipial 
sxemalarini ishlab chiqish mumkin.  Binoga kirish joylarining miqdori mehmonxonani funksional tashkil etish uchun muhim  ahamiyatga  ega.  Katta  sig‘imli  va  shinamlik  darajasi  yuqori  bo‘lgan mehmonxonalar odatda 3-4 ta kirish joyiga ega bo‘ladi:  
 asosan  mijozlar  va  boshqa  mehmonlar  foydalanuvchi  asosiy  kirish  joyi 
(zamonaviy  mehmonxonalarda  bu  kirish  joyining  usti  avtomashinadan  tushib 
binoga kirishni ta’minlovchi soyabon bilan  thsilgan bo‘ladi); 
 asosan shaharliklar foydalanuvchi umumiy ovqatlanish korxonalariga kirish jo-yi; 
 mexmonxona  va  ovqatlanish  bloki xodimlari uchun mo‘ljallangan bir  yoki bir 
nechta kirish joylari; 
mehmonlar bagajini olib kirish va olib chiqishga mo‘ljallangan maxsus kirish joyBundan  tashqari,  mehmonxonaning  xo‘jalik  maqsadlari  uchun  mo‘ljallangan 
hovlisida  yuklash,yuk  tushirish  maydonchasi  (debarkader)  bo‘lishi  kerak.  Bu  hovli orqali  mehmonxonaga  toza  choyshab,  mebel,  har  xil  ashyolar,  muhandislik uskunalari,  umumiy  ovqatlanish  korxonalari  uchun  xom  ashyo  va  mahsulotlar  olib kelinadi,  shuningdek  mehmonxonadan  kir  choyshablar,  oziq-ovqat  mahsulotlari chiqindilari,  bo‘sh  idishlar,  axlat  olib  ketiladi.  Respublikamizda  amalda  bo‘lgan sanitariyagigiyena talablariga muvofiq, toza choyshab va mahsulotlarni tushirish kir choyshab,  oziqovqat  mahsulotlari  chiqindilari  va  axlatni  yuklashdan  alohida  joyda amalga oshirilishi lozim. Yirik shaharlarda, ba’zan kurortlarda joylashgan zamonaviy mehmonxonalarda xo‘jalik maqsadlari uchun mo‘ljallangan hovli ko‘pincha usti berk qilib  quriladi  va  binoning  poypesh  yoki  yerto‘la  qavatida  joylashtiriladi.  Bunday hovli  puxta  rejalashtirilib  qurilgan  hollarda  hovliga  kiruvchi  va  undan  chiquvchi avtomashinalarning marshrutlari mos kelmaydi va kesishmaydi.  Kichik sig‘imli mehmonxonalarda ba’zan ikkita kirish joyi: asosiy kirish joyi va maishiy  xizmat  ko‘rsatish  xonalariga  kirish  joyi,  shuningdek  xo‘jalik  maqsadlari uchun  mo‘ljallangan  hovlida  yuklash  va  yuk  tushirish  maydonchasi  qurish  bilan  kifoyalanadilar.  Mehmonxonalarning har xil binolari va xonalari o‘z funksional vazifasiga qarab 
mehmonxonaning  turar  joy,  umumiy  va  xizmat  ko‘rsatish-xo‘jalik  qismlariga 
birlashtiriladi.  Bu  qismlar  har  xil  joylashtirilishi  hisobiga  mehmonxonalarning  hajm va  maydon  tuzilishi  ham  har  xil  bo‘ladi.  Mehmonxonalarni  loyihalash  va  qurish amaliyotida  bir  nechta  shunday  tuzilishlar  yuzaga  kelgan.  quyida  ularning asosiylarini ko‘rib chiqamiz.