Joyda masofani uch usulda: bevosita, bilvosita va dalnomer

6.13-rasm. Elektron taxeometr
Taxeometrik syomka. 
Taxeometrik syomka deganda, joynmg 
gorizontal  va  vertikal  planini  bir  yo‘la  olish  tushimladi. 
Taxometrik  syomka  natijasida  joyning  tafsilotlari  va  relyefi 
tasvirlangan topografik xarita yoki plan hosil bo‘ladi.
koUmli
Dutittbfcl
Uo’tam b
Q*rwb
irubaoni
■ЦМСМ1
S t ta d r ik
mWak
ttacjror*
ttC-65
X r r t i k M t
Trcg*r*tf 
Wo‘f*risti 
go*» k»i
Qufimfc vinti
Itttrvoe
 tal 
i}*rifKb'Vi»ti


Taxeometrik  plan  asosan  1:1000,  1:2000  va  1:5000 
masshtablarda  olinadi.  Plan  olishning  bu  usuli  ko‘pincha 
murakkab  relyefli  kichik  joyning,  shahar,  posyolka  va 
qishloqlardagi  ochiq  joylaming,  uzunasiga  ketgan  inshootlar, 
masalan,  yo‘llar,  elektr  va  telefon  liniyalari,  gaz,  suv,  neft 
quvurlari va shu kabilaming trassalari planini olishda qo‘llaniladi.
Taxeometrik syomkada asbob  o‘matilgan nuqta (stansiya) da 
turib joydagi biror nuqtada o‘matilgan reykaga qaratiladi va shu 
nuqtagacha  bo'lgan  masofa  (chiziq),  uning  yo‘nalish  burchagi 
hamda  nuqtalaming  bir-biriga  nisbatan  balandligi  o‘lchanadi. 
Shularga  asoslanib, joydagi  nuqtaning  uchta koordinatasi:  stan- 
siyaga nisbatan planli o‘m i (x,  u), balandligi (h) aniqlanadi. Plan­
ga olishda gorizontal va vertikal burchaklar vertikal doiraning bir 
holatida doira chap  yoki  doira  o‘ng holatida  o‘lchanadi.  Planga 
olinayotgan  nuqtagacha  bo‘lgan  masofa  ipli  dalnomer  bilan 
o'lchanadi.  Taxeometrik  syomkadan  oldin  planga  olinadigan 
hudud rekognossirovka qilinadi, planga olish loyihasi tuziladi va 
planga olish uchun geodezik asos barpo etiladi.
Syomka  ishlarini  boshlashdan  oldin  teodolit-taxeometr 
tekshiriladi,  vertikal  doiraning  nol  o‘m i  aniqlanadi  va  uni  nol 
gradiusga  yaqin  holga  keltiriladi.  Syomka  asosi  tayyor  bo'lgan 
holda stansiyada syomka jarayoni quyidagi tartibda olib boriladi.
1) Taxeometrik  yo‘l  nuqtasini  ustiga  teodalit-taxeometr 
o‘m atilib'ish  holatiga  keltiriladi,  asbobning  markazlashtirilgan 
nuqtaga 
nisbatan 
balandligi o'lchanadi va asbob balandligi planga 
olishda ishlatilayotgan reykada belgilamb jumalga yozib qo‘yiladi 
(3-jadval).
2) Limb  doirasining  noli  bilan  alidada  doirasining  noli 
birlashtirilib  (ustma-ust  keltirilib)  alidada  doirasi  qotiriladi  va 
limb doirasi bo‘shatilib qarash trubasi  qo‘shni tayaneh nuqtasiga 
vizirlanadi  (misol  uchun  3-stansiyaga  6.14-shakl)  so‘ngra  limb 
doirasi  qotirilib  alidada doirasi bo‘shatiladi.  Syomka jarayonida 
limb doirasini qotirish va yunaltirish vintlariga tegilmaydi.
3) Joy relfini xarakterli nuqtalariga ketma - ketlikda dalnomer 
reykasi qo‘yiladi (bu nuqtalar reyka nuqtasi yoki piket nuqta deb 
ataladi);  ular  joyda  mahkamlanmaydi,  qarash  trubasi  reykaga 
vizirlanadi;  gorizontal  va vertikal doiradan dalnomerdan olingan 
sanoqlar jumalga yozib boriladi.