Jovliyev sherxan farhodovich

TOM BOSHIDA TOG’ORA
(O’zbek xalq kuyi) Sh.Jovliyev nigohida


NAMANGANNING OLMASI
Moderaato O’zbek xalq kuyi Sh.Jovliyev nigohida




YUMALAB –YUMALAB
Moderato (O’zbek xalq kuyi) Sh.Jovliyev nigohida









2.3 O’ZBEKISTONNING CHEKKA HUDUDLARIDA KO’P OVOZLI ORKESTR VA ANSAMBL SAMARADORLIGINI OSHIRIH HAMDA UMUM TA’LIM MAKTABLARI BILAN HAMKORLIKNI YO’LLARI (SURXONDARYO MISOLIDA)
Malumli, xar bir ziyo maskanini nufuzini yillar mobaynida shakillantirib kelajakga bo’lgan ishonchini oshirish barcha yo’nalishlarda salohiyatli va bazaviy xolati yuqori bo’lgan kadirlarning yetarli darajada bo’lishi muxim axamiyat kasp etadi. Kadrlarning yerarli bo’lishi o’z navbatida muassasadagi tal’im sifati jarayonining yuqori darajada aks ettirilganligidan dalolat beradi. Kadrlarning oliygohlarda aniq mutaxasisligi bo’yicha pishiq samarali bilimlarni o’zlashtirib tahsil jarayonini yakunlashi, kelgusida ish faoliyat olib borayotgan muassasalarda olingan bilim-tajriba, ko’nikman va malakalarini amalyodda qo’llab ilg’or texnologik metodlardan foydalanib yangiliklar ixtiro etishga shu bilan birga o’qituvchi va o’quvchilar davrasida ijodiy sog’lom raqobat muhitni yaratishga o’z tajribalari orqali tabiiy holda maktab jamoasida barcha hodimlarning o’z ustida uquv izlanish va ijodiy harakatda bo’lishiga yetarli darajada turtki bo’ljadi. Xususan bir necha yillardan buyon Bolalr musiqa va sanat maktablari xam Madaniyat Vazirligi tassurrifiga o’tib sohada yetarli darajada ishlar olib boriloqda. Respublikamizning chekka hududlarida salohiyatli mutaxasis kadirlarga bo’lgan ehtiyoj kun sayin oshib bormoqda. Raqamlarga murojat qiladigan bo’lsak, hozirgi vaqda Respublikamizning barcha viloyatlari va Toshkent shahri xamda Toshkent viloyatida umumiy olib qaraydigan bo’lsak 350 dan ortiq bolalar musiqa va san’at maktablari o’z ish faoliyatini olib bormoqda. Bu o’z navbatda bolalar musiqa va san’at maktablariga kadrlar yetishmovchiligi va suv va havoday mutaxasis kadrlarni zarurligidan dalolat beradi.
Bugungi kunda surxondaryoda ko’p yillardan buyon bot-bot takrorlanib kun mavzusiga aylanib ulgurgun bolalar musiqa va san’at maktablarida va hattoki ixtisoslashtirilgan san’at maktabida xam ba’zi mutaxasislik sinflarining xali xanuz yo’qligi va rivojlanmay kelayotganligi bu bizning og’riqli nuqtamizga aylanib bormoqda. Ushbu holat o’z navbatida yakka sinf mutaxasisliklari kadrlariga bo’lgan ehtiyojni sezilarli, dolzarb ekanligigidan dalolat beradi. Bu kabi sinflar o’z
navbatida yo’qligi sabab o’z-o’zidan jamoa ijroligiga ham o’z tasirini sezilarli darajada o’tqazib jamoa raxbariga noqulaylik tug’dirib kelmoqda. Ushbu jarayonga oydinlik kiritish maqsadida aytib o’tadigan bo’lsak bugungi kunda Surxondaryo viloyatida 25 ta bolalar musiqa va san’at maktabi ko’p yillardan buyon o’z ish faoliyatini samarali olib bormoqda, shundan 8-9 ta maktablar 8-9 yillar mobaynida O’zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti I.A.Karimovning “Bolalar musiqa va san’at maktablarining moddiy-texnik bazasini mustaxkamlash va ularning faoliyatini yanada yaxshilash bo’yicha 2009-2014 yillarga mo’ljallangan Davlat dasturi to’g’risida”gi qaroriga binoan yangitdan bunyod etildi va maktablar soni 25 ta yetdi. Sohadagi islohatlar bizning vohamizda ham sezilarli darajada amalga oshirildi. Mavjud va yangitdan 2- tipdagi 150 o’ringa mo’ljallangan bolalar musiqa va san’at maktablari qulay shart-sharoitlar, musiqa cholg’u asboblari, sahnaviy musiqiy aparatlar va kerakli elementar jihozlar bilan taminlandi. Bu islohatlar o’z-o’zidan ishoraviy tomoni shundaki, bolalar musiqa san’at maktabi o’qituvchi hodimlari jahon andozalariga mos holda qulay va shinam honalarda, yetarli darajada musiqa asboblaridan, to’la-to’kis shart-sharoitlaridan unumli foydalanib o’z ustida tinim bilmay ijod qilib o’quvchi yoshlarga samarali bilim berib ularni qobilyatini yuzaga chiqarib respublika va jaxon sahnalariga chiqib yurt shanini ximoya qilishga shu bilan birga pog’onama-pog’ona oliy o’quv yurtlariga o’quvchi talabalarni yetishtirib berishga hamda kadrlar masalasini boyitib borishga qaratilgan. Keng ko’lamda Respublika bo’ylab olib borilayotgan say-harakatlar kelajak yosh avlodni bo’sh vaqtlarini mazmunli o’tqazish ularni komil inson qilib manaviy estetik didini o’stirishga, milliy qadryatlarimizni o’zligimizni milliy musiqamizni anglashga musiqiy dunyoqarashini o’stirishga qaratilgan.
Aytib o’tish joizki Surxondaryo viloyatidagi bolalar musiqa va san’at maktablarida tashkil etilgan ko’p ovozli ansambl va orkestr sinflarida sezilarli mavjud bo’lmagan sinflarning yo’qligi orkestr raxbarini jismoniy va aqliy jihatdan toliqtirib qo’yadi. O’zbek xalq cholg’ulari bo’limi ijrochilik sinflari nuqtayi nazaridan olib qaraydigan bo’lsak, Surxon vohasidagi barcha musiqa maktablarida ba’zi yakka sinflarning talab darajasida emasligiga guvoh bo’lamiz. Bu tanqidiy
fikrning isboti sifatida shuni aytmoq lozimki, xalq cholg’ularining barcha turlarida ijrochilik mahorati hanuz yo’lga qo’yilmagan. Ba’zi musiqa maktablarida nay, qo’shnaynay, naypikolo, sunray xamda xalq cholg’ulari orkestrini (yuragi) bass mutaxasisligi sinflari mavjud emas, mazkur sinflarni tashkil etish uchun malakali mutaxassislar etishmaydi. Vaholanki bu mutaxasislik sinflariga malakali kadrlarni yetishmasligi ushbu sinflarni shakillanmay qolib ketishidan va o’quvchilar qamrovi umuman yil davomida qabul bo’lmasligidan dalolat berad.
Bu kabi holatlar orkestr yoki ansambl tashkil etmoqchi bo’lgan o’qituvchiga bir talay muammolar keltirib chiqaradi. Damli va bas cholg’ularning o’rnini to’ldirish yo’llarini qidirib bir qancha muammolarga duch keladi va o’quvchi soni ko’p bo’limlardan hamda iqtidorli, qiziquvchanligi yuqori bo’lgan o’quvchilarni tanlangan fanlarda o’qiyotgan o’quvchilarni jalb qilib damli cholg’ular sinfini shakillantirib hamda mezrobli cholg’ular guruhiga mansub bo’lgan qashqar rubob, afg’on rubob, prima rubob, sinfi o’quvchilari qisman aplikatura, dasta griflari, pastanofka jihatdan va mediator yordamida ijroqilinishi qisman mos kelinishini inobatga olib dutor bas, dutor kontrabas asboblariga o’quvchilarni biriktirgan holda ular bilan individual shug’ulanish orqali ijodiy muammoni malum darajada imkoniyatdan kelib chiqib biroz bo’lsada yechim topib yo’lga qo’yishni, mashaqqatli mehnat evaziga taminlaydi ammo vaqtdan boy beradi. Yana bir qiyin vaziyat joylardagi musiqa maktablarida cholg’uni yasash yoki hech bo’lmaganda ta’mirlash va sim bilan ta’minlash ustaxonasi hamda ustalarning yo’qligi tufaylidir. Cholg’u asboblarimizni ba’zi hollarda simlarning uzilib qolishlari yoki musiqa asboblarimizni o’qish faoliyati vaqtida biroz tamirtalab bo’lib qolishi, bir zumda sozlik darajasiga erishaolmasligimiz bir muddat ijrochilik texnikamizni too’xtatib qo’yish holatlariga olib keladi. Poytxtdan cholg’u asboblarimizga tegishli bo’lgan simlarni xarraklar quloqlarni va boshqa kerakli musiqa asbob anjomlarni buyurma qilib olib kelishimiz asboblarimizni tamirga jo’natishimiz biroz muddat vaqtni talab qilaadi. Bu hol surxondaryodagi tashkil etilgan ko’p ovozli orkestr va ansambl raxbarini ijodiy parvoziga ham o’z tasirini ko’rsatadi. Musiqa ustalarining yo’qligi, yetishmasiligi, sharoitlarni noqulayligi, ta’lim muassasalariga o’quvchi sozandalarning asboblari talab darajada emasligi bu ijroning sifat darajasini
pasayib borishiga o’z tasirini o’tqazadi. Barchamizga ma’lumki, sifatli cholg’u va kerakli cholg’ular sinf-maktabini yaratgan malakali mutaxassislar faoliyati bo’lmagan joylarda ko’p ovozli musiqa ijrochiligining rivojlanishi oqsay boshlaydi. Oqibatda shu sohada ishlayotgan mutaxassislarning nufuziga salbiy ta’sir ko’rsatadi va o’quvchilarning qiziqishlari susayadi.
Surxondaryoda ko’p ovozli orkestr va ansambl ijrochilik san’atini mukammal darajada ijro qilib, hattoki respublika ko’rik-tanlovlariga mofaqyatli ishtirok etib eng yuqori o’rinlarni qo’lga kiritsak-da, baribir viloyatlarga nisbatan qaysidir manoda oqsoqligimizni sezilarli darajada o’z isbotini topadi chunki bizlar jamoaga repertuar tanlashda joamoani ijrochilik imkonyatini hisobga olgan holda yengil asarlarga murojat qilamiz. Repertuarlarimizning aksaryat ko’proq qismi qayta ishlangan xalq kuylari, bayromona shov kularidan iborat. Yirik shalikdagi asarlar. Uverturalar, rapsodiyalar, poemalar, 3 qisimli konsert operalar mohirona xar-xil janrdagi asarlarni ijro qilish bizning vohadagi ko’p ovozli orkestr va ansambl ijrochiligimizda ijrochilarda birmuncha qiyinchiliklarni tug’dirib qo’yadi. Katta formadagi mohirona asarlarni ijro ettirishga jamoa ijrochiligi raxbarlarining imkoniyati bor, salohiyati va qudrati yetarli darajada ammo yuqorida aytib o’tilgan birmuncha muammolar mavjudligi sababli repertuar tanlashda xamin qadar ijrochi sozandalarning texnik imkoniyatidan, sharoitidan kelib chiqib asar tanlanib ijro etilib kelinmoqda. O’tmishimizga nazar tashlaydigan bo’lsak ajdodlarimiz yashab ijod qilgan muhit bizga xam o’z tasirini o’tqazishgan. Surxondaryo o’zining turmish tarzi an’anaviy musiqamiz san’atimiz baxshichilik, folklyor musiqa san’ati mavsumiy va marosim qo’shiqlari bilan avlodlar shakillanib ulg’ayishgan. Xorazim, Buxoro, Samarqand, Farg’ona, Andijon Toshkent vodiy vohalarida milliy musiqa ijrochiligi, ashula va raqs san’ati, cholg’ularning istemoldagi o’rni va axamiyati juda katta bo’lgan, xon saroylarida va amirliklarda musiqa va san’atning rivojlanganligi o’tmishidan joylardagi mashhur mashshoqlarining va musiqa ijrochiligi san’atidagi eng istedodli peshqadam egalarini saroylarga jalb qilinib o’zlarining ijrochilik maxorati bilan e’tiborga tushib nom qozonib sohadagi prosessional musiqa ijrochiligi san’ati rivojlanganligiga katta turtki bo’lgan. Xorazim o’zining lazgisi, Buxoro esa
mavregisi, vodiy vohalarda milliy musiqa san’ati ijrochiligi, Surxondaryo va Qashqadaryoda baxshi ijrochiligi sana’t turlari mashhur bo’lganidek, joylardagi farqimiz xam boshqa viloyatlardan oqsayotgaligimizning sababi, balkim, o’tgan davrimizdagi muhitning birmunchagina tasiri ostida qolgan bo’lsa xam ajabemas.
Xech kimga sir emas, Surxon voxasi markaz shaharlardan ancha olisda joylashgan. Ammo san’atimiz sustligiga bu kabi baxonalar sabab bo’la olmaydi. O’z o’rnid bizlardan fidoiylik, izlanishlar, doimiy ijodiy xarakatda bo’lishimiz shu bilan birgalikda xar qanday sharoitda xam markaz hududlar bilan uzilmas aloqada bo’lib tajriba almashinib turishimiz lozim.
Ushbu masalalarni yechimini topib, oldini olish uchun yaxshi mutaxassislar va sifatli cholg’ular bilan musiqa maktablari ta’minlanishi, ulardagi ijro mahoratini rivojlanishi uchun zarur shart-sharoitlar yaratilmog’i, muntazam ravishda taniqli sozandalar va orkestrlar tashriflarini har 3-4 oyda tashkillashtirish masalalari yordamida respublikaning chekka tumanlarida ham ijrochilik san’ati rivojlantirilishi maqsadga muvofiqdir. Yana bir muhim jihati shunaki, poytaxtda rivojlangalik darajasi san’atning barcha sohalarda yuqori bo’lganligi, mutaxasislarning bisyorligini inobatga olgan holda taniqli mutaxasis san’at va madaniyat hodimlarini xamda mutaxsislik oliygohlarini bitirayotgan talabalarimizni maqsadli ravishda 5-7 yillik chekka joylarda ijodiy ish faoliyatini shartnoma va tajriba almashinuvi maqsadida musiqa ijrochiligi sanatining muhitiga yangilik kiritilsa, sohadagi ijodiy faoliyatning yanada gullab yashnashiga o’zgacha bir ijodiy ustoz shogirt maktabinning ravnaq toishiga, salohiyatli kadrlarning boyib borishiga, markaz shaharlar va xalqaro mamlakatlar bilan baholiqudrat raqobatlashaolishga katta bir ko’mak vazifasi amalyotga tadbiq qilinib odiy xalq va soha hodimlariga ijodiy zavqu-shavq ulashilishi maqsadga muvofiq bo’lar edi.
Ayni damda sharoitlarni noqulayligi, muammolarni ko’pligi, yechimini topish kerak bo’lgan bir talay vazifalarni borligiga qaramasdan, baholi qudrat surxondaryo musiqa madanyatida jamoa ijrochilik san’atini rivojlantirishga jonbozlik bian o’zi hissani qo’shib kelayotgan surxon vohasidagi malakali o’qituvchilaridan Termiz Davlat Universiteti musiqa ta'lim kafedrasi o’qituvchisi,
O’rta maxsus kasb-hunar ta’limi a’lochisi, Shuxrat davlat mukofoti sohibasi Alimova Saboxat Zarifovna, Termiz shahar 2-BMSM “Yilning eng yaxshi o’qituvchisi” respublika ko’rik-tanlovi g’olibi Jovliyev Sherxon Farhodovich, Sho’rchi tumani 7-BMSM tajribali o’qituvchisi Boymatov Botirali Xalqaro va Respublika ko’rik –festivallariga yosh istedod egalarini olib chiqib imkon qadar, faxirli 1-2-3-o’rinlarni egallashga mofaq bo’lishmoqda. Xususan Surxondaryo viloyati Termiz shahar 2-Bolalar musiqa va san’at maktabi o’qituvchisi Jovliyev Sherxon Farhodovich ancha yillarda buyon tashkil etilmagan ijrochilik istemolidan chetlashib barcha hodimlarning etiboridan tushib qolgan “Xalq cholg’ulari orkestr” jamoa ijrochiligi sinfini 2017-2018 tashkil etdi. Xalq cholg’ulari orkestri jamoa ijochiligi sinfni imkon qadar yuqoridagi keltirib o’tilgan metdlardan foydalanib mofoaqyatli tarzda amalga oshitib kelmoqda. O’qituvchi Sh.Jovliyev jamoa ijrochilik faoliyatini olib borishda eng avvalo dastlab, maktaab raxbaryatiga bilan maslahatlashgan holda mutaxasislik sinfi yo’q bo’lgan sinflarni shakillantirib kadrlar masalasini boyitish va o’sh sinflarga o’quvchilar qamrovini oshirish shu bilan birga mutaxasislik qamrovi sust sinflarga BMSM dasturi doirasida tanlangan fan tizimini yo’lga qo’yib bola qamrovini shakillantirib olishni maqsad qilib o’z oldiga qo’yadi. Ko’zlangan maqsad xalq cholg’ulari bo’limining bazaviy holatini tartibga keltirib olish va xalq cholg’ulari ko’p ovozli orkestr jamoa ijrochligi sinfini shakillantirish dolzarb mavzu hisoblangan. Dastlab ko’p ovozli ansambl sinfi ostida o’quvchilar qiziqishini va qanrovini oshirib borib yillar mobaynida orkestr sinfini shakillantirib olishga mofaq bo’ldi. Ijodiy jamoa faoliyati mobaynida tinim bilamsdan hafta soati standartidan chiqgan holda xam bo’sh vaqt topdik deguncha o’z ustida muntazam ravishda ishlab surxon navolari, “Tom boshida tog’ora” xalq kuyi. “Tulpor”, “Vals” M.Leviyev. “Vals” S.Raxmatov “Porloq oy” “Rus xalq kuyi”. “Bayram marshi” D.Zokirov “Palladio” K.Jenknsn. “Rayxon” . “Navro’z Uforisi” Nodim Norxo’jayev.”Tarona suita” G’Qodirov musiqa asarlari va kores xalq kuylaridan “Tangem” kino filmiga sauntrekt va Aleksandr Zatsepin kuylariga “Papori” kino filimlari musiqalarini cholg’ulashtirib ko’plab asarlarni imkon qadar masulyat bilan o’zlashtirib, jamoa bilan hamnafaslikda Shaxar Vilaoyt Respublika va Xalqaro ko’rik-tanlov xamda
festevallarda faxirli o’rinlarni egallashib kelmoqda. Aytib o’tish joizki jamoa yosh bo’lishiga qaramay faoliyati mobaynida 2018 yil Respublika BMSM o’rtasida ansambl va orkestr ko’rik-tanlovida Respublika bosqichida faxirli 1- darajali va shu yilning o’zida Yoshlar kelajak bunyodkori shiori ostida o’tqazilgan “Yoshlar festivali” da Respublika bosqichida faoli ishtirok etib 1- darajali diplom va qimmatbaho sovg’alar bilan taqdirlandi. 2019-yil Respublika BMSM o’rtasida ansambl va orkestr ko’rik tanlovida respublika bosqichida faxirli 1-darajali va MILLIY CHOLG’ULAR KO’P OVOZLI ANSAMBL VA ORKESTRLAINING “NAVRO’Z SADOLARI” NOMLI XALQARO KO’RIK FESTIVALIDA faol ishtirok etishib xalqaro miqyosida faxirli 3-darajali diplom va kubok bilan taqdirlandi. 2021- yil Respublika BMSM o’rtasida ansambl va orkestr ko’rik tanlovida faxirli 2- darajali diplom va qimmatbaho sovg’alar bilan taqdirlandi. 2021-yil Qozog’istonnig Pavlodor shahrida o’tqazilgan Xalqaro “Drenfest” ko’rik-festevalida yosh doirasi bo’yicha ishtirok etishib xalqaro miqyosida Gran- pri diplomi va kubok medallari mukofoti bilan taqdirlandi

Xulosa
Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqib, xulosa o’rnida bugun jamiyatimiz ma’naviy yuksalish, yangilanish sari yuz tutmoqda. Jamiyat hayotining barcha sohalarida amalga oshirilayotgan islohot natijalari unib-o‘sib kelayotgan yoshlarning milliy-ma’naviy salohiyatining rivojlanganlik darajasi kun sayin yuksalmoqda. Bu daraja esa oila tarbiyasining milliy-ma’naviy saviyasiga, oilada an’analarimizning saqlanishi, madaniyat, san’at, fan va ta’lim ravnaqiga uzviy bog‘liqdir. Bolalar musiqa va san’at maktabi va Umum ta’lim maktablarining o’quvchilari dunyoqarashini, ma’naviy saviyasini rivojlantirish, yosh avlod qalbida Vatanimiz taqdiri va kelajagi uchun daxldorlik va mas’uliyat hissini oshirish, yot g‘oyalarga qarshi milliy-ma’naviy va ijodiy madaniyat immunitetni kuchaytirishga yo‘naltirilgan ishlar tizimi shakllanmoqda. Ko`p yillik pedogogik tajribalar shuni ko`rsatmoqdaki, musiqa san’atining, musiqa madaniyatining yoshlar tarbiyasiga, didiga qay yo`sinda ta’sir ko`rsatishi ularning musiqani idrok eta olish salohiyati bilan chambarchas bog`liq. Bolalar musiqa va san’at maktablarida jamoaviy ijrochilik sinfi yoshlarni bir-biriga bo’lgan mehir muxabbatini jipislikda shakillantirib, bir-birini tinglay olish va hamnafaslikda masulyat bilan yondshib konsert va ko’rik-festevallarga ijrochilik ko’rish ko’nikmalarini shakillantiradi. Repertuarlarning pog’onama -pog’ona oddiylikdan murakkablik sari tanlanishi ularda fanga nisbatan qiziquvchanlik va mo’tadillikni taminlaydi. Chekka hududlar misolida surxon vohasining barcha tumanlarida Bolalar musiqa va san’at maktabi dars taqsimoti setkasidan tanlangan fanlar to’g’ri taqsimlanishini yo’lga qo’ysa maktabning mavqeyi va mutaxasislik sinflari sekinlik bilan takomillashib rivojlanib munim ahamiyat kasp etadi.