Jo`rayeva A


Gеmprоtеidlar sintеzi va parchalanishi haqida umumiy tushunchalar



Download 26,61 Mb.
bet204/303
Sana25.02.2022
Hajmi26,61 Mb.
#462405
1   ...   200   201   202   203   204   205   206   207   ...   303
Bog'liq
O. O. Obidov Biokimyo darslik oxirgi

12.21. Gеmprоtеidlar sintеzi va parchalanishi haqida umumiy tushunchalar

Gеmprоteidlar sintеzi mitоxоndriya va sitоplazmada amalga оshib, asоsiy boshlang`ich mоdda sifatida glitsin va suktsinil –KоA qatnashadi.


Mitоxоndriyada 2 mоlekula suktsinil –KоA va 2 mоlekula glitsindan piridоksalga qaram δ-aminоlеvulеnatsintеtaza fеrmеnti ishtirоkida – δ-aminоlеvulеn kislоtasi hоsil bo`ladi. So`ngra 2 mоlekula δ-aminоlеvulеn kislоtasidan pоrfоbilinоgеnsintazalar yordamida pоrfirinlar o`tmishdоshi– pоrfоbilinоgеn hоsil bo`ladi. Pоrfоbilinоgеndan bir nеcha bоsqichlar davomida
kоprоpоrfirin III, so`ngra sitоplazma, mitоxоndriyada bevosita kоprоpоrfirinо-gеn III va protoporfirin IX ga o`tadi. Prоtоpоrfirin IX halqasiga fеrrоxеlataza fеrmеnti yordamida ikki valеntligi tеmir kiritilgach, gеm hоsil bo`ladi. Oxirgi bosqichda gеm globin оqsili bilan birikib gеmoglobin yoki mioglobinga aylanadi. Agar hujayrada kеrakli bo`lgan оqsil bo`lmasa, gеm
kislоrоd ishtirоkida gеmingacha оksidlanadi. Gеmin esa gеmprоtеidlar sintezidagi birinchi rеaktsiyasini ingibirlaydi. Gеmni sintеzida qatnashadigan fеrmеntlar, suyak iligida (ko`mik), yadrо saqlоvchi eritrоtsitlarda, jigarda, buyrakda, ichak shilliq qavatida tоpilgan. Ikkinchi va undan kеyingi rеaktsiyalar tо kоprоpоrfirin III hоsil bo`lmaguncha sitоzоlda, so`ngra yana mitоxоndriyada bo`ladi.



12.22. Gеmprоtеidlarni parchalanishi

Odam organizmida bir sutkada asosan eritrotsitlar gemoglobinidan hosil bo`lgan 9 g atrofidagi gemproteidlar parchalanadi. Eritrotsitlar qonda yoki taloqda taxminan 120 kundan keyin parchalanadi. Qonda eritrotsitlardan ajralib chiqqan gemoglobin gaptoglobin (plazmaning maxsus α2 –globulini) bilan bog`lanadi va gemoglobin-gaptoglobin kompleksi ko`rinishida taloqning retikuloendotelial sistemalari (RES) hujayralariga o`tadi. Gemoglobin metgemoglobin (Fe3+) ga oksidlangach, parchalanishga uchraydi va natijada gaptoglobin ajralib, qonga o`tadi. RES hujayralarida gemoglobinni parchalanishini birinchi bosqichi amalga oshadi va bilirubin hosil bo`lishi bilan yakunlanadi.


D astavval gemoksigenaza ta`sirida ikkita yonma-yon pirrol halqani birlashtiruvchi gemning α-metin ko`prikchasining oksidlanishli parchalanishi sodir bo`ladi. Gemning halqali strukturasi buzilib, verdoglobin hosil bo`ladi. Verdoglobin tarkibidan ajratilgan temir–tashuvchi oqsil transferrin bilan bog`lanib, qon orqali suyak iligi va globinga yetkazib beriladi. Globin taloqning katepsinlari yordamida aminokislotalargacha parchalanadi. Verdoglobinning ochilgan tetrapirrol zanjiri biliverdin (yashil rangli o`t pigmenti) deb ataladi.

Biliverdinning qaytarilishidan bilirubin – qizg`ish-sariq rangli pigment hosil bo`ladi.


B ilirubin – suvda yomon eriydigan birikma, qonga o`tib, plazma oqsili albumin bilan bog`lanadi. Albumin-bilirubin kompleksi o`t pigmentining asosiy
transport shakli. Albumindan ajralgan biluribin lipofil modda sifatida jigar hujayralari membranasidan oson o`taoladi.
Gemproteidlar almashinuvining ikkinchi bosqichi jigar hujayralarida amalga oshadi. Jigarda bilirubinning kon`yugirlangan shakli – bilirubin-glyukuronidlar hosil bo`ladi. UDF-glyukuron kislotasi glyukuron kislotaning donori vazifasini bajaradi. Reaktsiya UDF-glyukuronoziltransferaza bilan katalizlanadi. Natijada bilirubinmonoglyukuronid (20%) va bilirubindiglyukuronid
(80%) hosil bo`ladi.
B ilirubinglyukuronidlar – suvda yaxshi eriydigan birikmalar oz miqdorda qon tomiri kapillyarlariga o`tishi mumkin. Shu sababdan qon plazmasida bilirubinning ikki xil kon`yugirlanmagan (bilvosita yoki erkin) va kon`yugirlangan (bevosita yoki bog`langan) shakli uchraydi. Qon plazmasidagi umumiy bilirubinning 75% erkin va 25% bog`langan bilirubinga to`g`ri keladi. Bilirubinglyukuronidlar o`t bilan birgalikda ichakka tushadi va u yerda gemproteidlarning yakunlovchi 3-bosqichi amalga oshadi. O`t yo`llarida glyukuron kislota bilirubinglyukuronidlardan ajraladi va yana qaytadan kon`yugirlanmagan (erkin) bilirubin hosil bo`ladi. Ingichka ichakda bilirubinning ozroq qismi so`rilishi va qopqa vena orqali yana qaytadan jigarga tushishi va u yerda yana o`t bilan ichakka ajralishi mumkin. Jigar-ichak sirkulyatsiyasi o`t kislotalar sirkulyatsiyasi singari biologik ahamiyatga ega. Bilirubinning asosiy qismi ichak bakteriyalari yordamida ko`p marotaba qaytarilishga uchraydi. Ingichka ichakda bilirubin mezobilirubinga, undan esa mezobilirubinogen (urobilinogen)ga aylanadi. Mezobilirubinogen (urobilinogen) ingichka ichakda so`riladi va qopqa vena orqali jigarga tushib, urobilinogen mono- va dipirrollarga parchalanadi. Parchalanmagam urobilinogen qismi yana o`t bilan ichakka tushadi. Yo`g`on ichakda anaerob bakteriyalar yordamida mezobilirubinogen sterkobilinogengacha qaytariladi, u ham urobilinogen kabi rangsiz bo`ladi. Sterkobilinogenning asosiy qismi axlat bilan birga ajraladi va havo kislorodi bilan oksidlanib, – to`q sariq rangli sterkobilin pigmentiga aylanadi.
O z miqdorda sterkobilinogen to`g`ri ichakda so`rilib, gemmoroidal venalar orqali qon bilan buyrakka boradi va siydik bilan birga ajraladi. Siydikdagi sterkobilinogen axlatdagi singari sterkobilinga oksidlanadi va somon rangli sariq siydik hosil bo`ladi.
N ormada gem parchalanishining oraliq mahsuloti – bilirubin qonda to`planmasdan jigar hujayralari bilan tezda qamrab olinadi. Qondagi bilirubin miqdori bo`yicha uning shakllarini nisbatiga qarab, bir tomondan RES hujayralarida gemproteidlarning parchalanish tezligi, ikkinchi tomondan jigarda bilirubinning aylanishi to`g`risida fikr yuritish mumkin. Normada qon zardobidagi umumiy bilirubin miqdori 8-20 mkmol/l ni tashkil etadi (ulardan 75% bog`lanmagan, ya`ni erkin bilirubin).



Download 26,61 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   200   201   202   203   204   205   206   207   ...   303




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish