Jo`rayeva A

Nafas olish zanjiri tashuvchilarining tavsifi. NAD∙H-degidrogenaza yoki flavoproteid-1 tarkibidagi koferment FMN NAD∙H dan vodorodni qabul qilib oladi. Ushbu flavinli ferment koferment Q dan elektron va protonlarni uzatishda ishtirok etuvchi temir va oltingugurtli oqsil bilan mustahkam bog`langan.
Temir va oltingugurtli oqsillar nafas olish zanjirining ikkinchi qismida flavoproteid va koferment Q hamda va sitoxrom c<sub>1</sub> oralig`ida elektron va protonlarni tashishda ishtirok etadi. Nafas olis zanjiridagi ikkala temir va oltingugurtli oqsillar bir-biridan oksidlanish-qaytarilish potentsiallarining qiymati bilan farq qiladi. Bu oqsillar membrananing lipid qavatida joylashgan.
Koferment Q yoki ubixinon membrananing lipid qavatida joylashgan. Membrana bo`ylab yoki ko`ndalang holda membranadan o`tishi mumkin.
Sitoxrom b turli shakllarga ega. Nafas olish zanjirida b<sub>562</sub> va b<sub>566</sub> sitoxromlari mavjud. Ular membrana lipid qismining ichki (matriks) tomonining tashqi yuzasi bilan tutashgan joyida kompleks hosil qiladi.
Sitoxrom c<sub>1</sub> lipid qavatidagi ichki membrananing tashqi yuzasiga yaqin joyida o`rnashgan. Sitoxrom c suvli eritmaga oson o`tadi, ichki membrananing tashqi yuzasida joylashgan va qizig`i, membranalararo bo`shliqqa chiqishi mumkin.
Sitoxromlar– a va a<sub>3</sub> sitoxromoksidaza deb ataluvchi kompleks hosil qiladi. Kompleksdagi sitoxrom a membranani tashqi tomonida joylashgan lipid qavatdan sitoxrom a<sub>3</sub> joylashgan ichki tomongacha kesib o`tadi. a₃ sitoxromining faol markazi matriks tomonga qaragan. Boshqa sitoxromlardan farqli ravishda sitoxromoksidaza tarkibida Cu⁺ bor. Hamma sitoxromlar elektron tashishda qaytar oksidlanishga uchraydi. Qaytar oksidlanish jarayonida Fe³⁺ oksidlanish darajasidan Fe²⁺ ga o`zgaradi. Demak, proton va elektronlar tashilishining yo`nalishini, oksidlanish-qaytarilish potentsiallari aynan NAD∙H₂ dan (E₀ = -0,32 V) kislorodga (E₀ = +0,81 V) qaratilgan.
Mohiyatiga ko`ra to`qima nafas olishi qisqartirilgan holda vodorodning kislorodda portlashi bilan boradigan yonish reaktsiyasining tenglamasi ko`rinishida bo`ladi: H₂ + O₂ → H₂O
Farq shundaki, to`qima nafas olishida molekulyar vodorod emas, balki organik moddalardan ajralgan va kofermentlar bilan bog`langan vodoroddan foydalaniladi. Shu sababli to`qima nafas olishida energiyaning bir lahzada emas, bosqichma-bosqich ajralishi ro`y beradi. Bu energiya ATF ning fosfat bog`larida to`planadi va hujayraning hayot faoliyati uchun sarflanadi.