Jo`rayeva A

 
9.2.
 
Almashinadigan aminokislotalar biosintezi. 
Sut emizuvchi hayvon 
va inson to`qimalarida faqat almashinadigan aminokislotalar sintezlanishi mumkin, 
almashinmaydiganlari 
esa 
ovqat 
bilan 
birga 
kiradi. 
Almashinadigan 
aminokislotalar biosintezi uglevodlar parchalanishining oraliq mahsulotlari, Krebs 
sikli metabolitlari va almashinmaydigan moddalar asosida amalga oshadi.
 
 
1. 
Almashinadigan 
aminokislotalarning 
uglevodlar 
parchalanishi 
mahsulotlaridan hosil bo`lishi. Bunda piruvat, 3-fosfoglitserat va ribozo-5-fosfat 
aminokislotalar sintezi uchun manba hisoblanadi. Piruvat va 3-fosfoglitserat – 
glikolizning metabolitlari, ribozo-5-fosfat – pentozofosfatli siklning metaboliti. 
Piruvatdan alanin ikki xil usulda hosil bo`ladi:
1) alaninaminotransferaza ishtirokida transaminlanish: 
ALT
 
Piruvat + glutamat Alanin + 2-oksoglutarat 
2) alanindegidrogenaza (ALDG) ishtirokida qaytarilishli aminlanish: 
ALDG 
Piruvat + NH
3
+ NAD∙H + H
+
+ H
2
0
Alanin + NAD
+ 
3-fosfoglitseratdan serin, serindan esa glitsin hosil bo`ladi. Shu sababli 3-
fosfoglitserat serin va glitsinning umumiy o`tmishdoshi hisoblanadi: 
3-fosfoglitserat → 3-fosfoserin → serin → serin + TGFK(tetragidrofolat
- H
3
PO
4 
kislotasi) → glitsin + N
5
, N
10
-metilen -TGFK 
Dastlab ribozo-5-fosfat α-5-fosforibozil-1-pirofosfat(FRPF) ga aylanadi, u 
esa gistidin va purinlarning biosintezida ishtirok etadi: 
Ribozo-5-fosfat → Fosforibozilpirofosfat → Gistidin. 
Ammo gistidinning bu usulda sintezlanish imkoniyati chegaralangan, shu 
sababli u yarim almashinadigan aminokislota bo`lib hisoblanadi. 
2.Almashinmaydigan 
aminokislotalardan 
almashinadigan 
aminokislotalarning sintezi. Almashinmaydigan aminokislota fenilalanindan 
almashinadigan – tirozin hosil bo`ladi: 
Fenilalanin + NADF∙H + H
+
+ 0
2
Tirozin + NADF
+
+ H
2
0 
Fenilalanin almashinmaydigan aminokislota bo`lganligi uchun endogen 
tirozin sintezi imkoniyati chegaralangan. 
Shuningdek, metionin sisteinga aylanishi mumkin. Metionin oltingugurt 
manbai bo`lib hisoblanadi, molekulaning boshqa qismi esa serin hisobiga quriladi. 

---

214 
Metionin → S-Adenozilmetionin → S-Adenozilgomosistein → sistationin 
Sistationin → 2-oksobutirat + NH
3 
+ sistein 
To`qimalarda ornitin argininga aylanadi. Ammo uning bu usul bilan hosil 
bo`lishi kam miqdorda, chunki u mochevina sintezi uchun substrat vazifasini 
bajaradi. Shu sababli arginin yarim almashinadigan aminokislota bo`lib 
hisoblanadi. 
3. Almashinadigan aminokislotalarning Krebs sikli metabolitlaridan 
sintezlanishi. Aminokislotalar sintezi uchun oksaloatsetat va 2-oksoglutarat manba 
bo`lib hisoblanadi. Oksaloatsetdan asparagin kislota va asparagin hosil bo`ladi. 
Asparagin kislota aspartataminotransferaza ishtirokida transaminlanadi, asparagin 
esa asparaginsintetaza ishtirokida aminlanadi: 
Oksaloatsetat + glutamat Asparagin kislota + 2-oksoglutarat 
Asparagin kislota + NH
3
+ ATF Asparagin + ADF + Fn 
2-oksoglutaratdan 
glutamin 
kislota, 
glutamin, 
prolin 
va 
nihoyat 
gidroksiprolin hosil bo`ladi.