Jo`rayeva A

 
2CO
2
+ 3NAD∙H
2
+ FAD∙H
2
 + 
ATF + KoA-SH 
Krebs siklidagi moddalarning aylanishi shunchalik maqsadga muvofiq 
tashkil topganki, bunda siklning fermentlari jarayon davomida vodorod ishlab 
chiqarish uchun mo`l bo`lgan suv molekulalaridan foydalaniladi. Suv 
molekulalari vodorod manbai vazifasini bajarar ekan, aytish mumkinki, suv 
hayvon hujayrasida energetik vazifani ham bajaradi.
15.3. Krebs siklining biokimyoviy vazifalari. 
1.
Integrativ – Krebs sikli uglevodlar, lipidlar va oqsillar katabolizmi yo`llarini 
birlashtiruvchi o`ziga xos metabolik “kollektor” hisoblanadi. 
2.
Amfibolik – Krebs sikli 2 tomonlama vazifani bajaradi: katabolik, chunki unda 
atsetil qoldiqlarining parchalanishi boradi va anabolik, sababi Krebs siklining 
substratlari boshqa moddalar sintezi uchun foydalaniladi. Masalan, 
oksaloatsetat asparagin kislota va glyukoza sintezida, 2-oksoglutarat glutamin 
kislota sintezida, suktsinat gem sintezida foydalaniladi. 
3.
Energetik – Krebs reaktsiyalari borishida 1 molekula atsetil-KoA ga 1 molekula 
ATF hosil bo`lishi to`g`ri keladi. 
4.
Vodoroddonor vazifasi – Krebs sikli nafas olish zanjiri uchun asosiy vodorod 
generatori hisoblanadi. Krebs siklida 4 juft vodorod atomlari hosil bo`lib, 
ulardan 3 jufti NAD bilan va bir jufti FAD bilan bog`langan. 
 
Krebs siklining oxirgi vazifasiga alohida to`xtalib o`tish zarur. Avvalo, 
eslatish lozimki, Krebs siklini sirka kislota qoldig`i, ya’ni atsetil-KoA yoki 
siklning boshqa oraliq mahsulotlari, ya’ni di- va trikarbon kislotalar bilan 
“oziqlantiruvchi” hamma jarayonlar Krebs siklining ishini va uning nafas olish 
zanjiri uchun vodorod generatori vazifasini ta’minlaydi. Bunday jarayonlarga yog` 
kislotalar va piruvatning oksidlanishi (atsetil-KoA manbalari), aminokislotalar 
uglerod skeletining parchalanishi (atsetil-KoA va dikarbon kislotalar manbai) 
reaktsiyalari kiradi. Atsetil-KoA yoki Krebs sikli metabolitlarining boshqa 
moddalar hosil bo`lishini tormozlovchi jarayonlar Krebs siklini ishdan chiqaradi. 
Buning natijasida nafas olish zanjiri energiya hosil bo`lishida foydalaniladigan 
vodorod kirishining asosiy manbasidan mahrum bo`ladi. 
Krebs sikli biokimyoviy vazifalarining ko`rsatishicha, uning bevosita 
komponentlari bo`la oladigan sirka kislotasi yoki istalgan modda yaxshi energiya 
manbai bo`lishi kerak va ularni ovqat bilan qimmatli energetik modda sifatida 
iste’mol qilish mumkin. Bu moddalar hujayra ichiga kirib, mitoxondriya ichida 
joylashgan Krebs siklining fermentlar sistemasiga yetib borishi kerak. Atsetat 

---

129 
hujayrada faollanishi va atsetil-KoAga aylanishi mumkin, demak, bu taxmin sirka 
kislotasi uchun haqqoniy bo`ladi. Bunday taxmin siklning mitoxondriya 
membranasi orqali kira oladigan izositrat, 2-oksoglutarat, suktsinat, malat uchun 
ham tegishli. Ulardan energetik jihatdan qimmatli preparatlar sifatida tibbiyot 
maqsadlarida foydalanish o`rganilmoqda. Shu sababdan gipoksiya (to`qimalarning 
kislorodsiz qolishi)da glikoliz muhim energetik vazifani bajaradi. U hamma 
hujayra va to`qimalarda amalga oshadi. Mitoxondriyalar mavjud bo`lmagan 
eritrotsitlarda glikoliz ATF hosil qiladigan va uning yaxlitligini hamda 
funktsiyasini ushlab turadigan yagona jarayondir.