Jámiyettiń barlıq ekonomikalıq hám sociallıq xızmetlerin úyreniw hám alıp barıwda fundamental mashqalalarǵa dus kelemiz

3.2. Miynet bazarı, jumıssızlıq túsinigi, onıń túrleri, ólshemi hám tolıq bántlik

Mámleket ekonomikasında JIÓ yamasa JIÓ di jaratıwda qatnasatuǵın ekonomikalıq resurslardıń yeń tiykarǵılarınan biri bolıp, miynet resursları sanaladı. Insan resursları dáslep jallanba xızmetkerler miyneti hám insanlardıń isbilermenlik qábiletlerinen ibarat. Miynet yamasa insan resurslarınıń sociallıq-ekonomikalıq mashqalaların demografiya, statistika, etnografiya, miynet ekonomikası, sociallıq-mádeniyattı komplesli boljaw pánleri qatarında makroekonomikada úyrenedi.
Makroekonomika insan resurslarınıń sociallıq-ekonomikalıq baǵdarların izertlew arqalı onı nátiyjeli basqarıwdı maqset yetip aladı. Sebebi, miynet resursları hám onıń aktiv bólegi jumısshılar kúshi-óndiris kúshleriniń yeń negizgi bólegi sanaladı. Jumısshılar kúshi yamasa ekonomikalıq aktiv xalıq degende xalıqtıń miynetke jaramlı bolǵan bólegin qurawsh jastaǵı islep atırǵan hám jumıssızlardıń ulıwma sanına kiriwshiler túsiniledi.
L=U+E,
Bul jerde L – miynet kúshi, U - jumıssızlardıń ulıwma sanı, ye- jumıs penen bánt bolǵanlardıń ulıwma sanı.
Miynet resursların sıpatı jaǵınan bekkemlep barıw ekonomikanıń ósiw tempi menen tikkeley baylanıslı. Sonıń ushında mámlekette miynet bazarın, miynetti basqarıw institutların hám onıń ekonomikalıq-xuqıqıy mexanizmlerin jaratıw yeń tiykarǵı wazıypalardan biri.
Demek, miynet bazarı hám onıń sapalı xızmet kórsetiwi tómendegi faktorlarǵa baylanıslı:
- xalıqtıń sanı, jası hám jınısınıń sanlı ózgerislerine;
- jumıs penen bánt bolǵan territoriya hám tarmaq ózgerislerine;
- qosımsha jumıs kúshin óndiriske tartıw mexanizmine;
- óndiristiń kólemine, onıń ósiw tempine, óndiristiń quramına;
- óndiris kúshleriniń territoriyalıq jaylasıwına;
- miynet resursların basqarıw usılına h.t.b.
Házirgi jaǵdayda miynet bazarında talap hám usınıs nızamı ámelde. Sebebi, miynet kúshi hám basqa miynet ónimleri qatarı, tovar formasına iye bolıp, tovar-pul qatnaslarına aktiv ráwishte iske yendiriledi. onıń bul qásiyeti miynet kórsetkishleri sistemasında óz sáwlesin tabadı. olar arasında jumıs penen bántlik hám jumıssızlıq kórsetkishleri áhmiyetli sanaladı. Isbilermenler jumıs kúshinen sonday muǵdarlarda paydalanadı, bunda miynettiń joqarı ónimi real miynet haq menen teń bolıwı yamasa miynet haqısınıń kólemi pulda beriliwi miynettiń joqarı óniminiń qunına (bahasına) teń bolıwı kerek. yegerde real miynet haqınıń kólemi artsa, isbilermen jumısshı kúshine bolǵan talap qısqaradı, yeger real miynet haqınıń kólemi kemeyse, jumısshı kúshine bolǵan talap artadı.
Berilgen súwretten kóriwimiz múmkin, real miynet haqısınıń qısqarıwı nátiyjesinde miynetke bolǵan talap artpaqta hám kerisinshe real miynet haqısı artsa, miynetke bolǵan talap kemeyedi.