Jizzax politexnika instituti «qurilish materiallari va konstruksiyalari»

FANNING AMALIY MASHG‘ULOTLARI MAZMUNI 
4-SEMESTR 
                                            1-mavzu (4 soat). 
Metallurgiya shlaklari asosida bog‘lovchi materiallar ishlab chiqarish. 
Reja: 
  1. Metallurgiya sanoat chiqindilari asosida materiallar. 
   2. Metallurgiya sanoati chiqindilarini qurilish materiallari ishlab chiqarishdagi nazariy asoslari. 
Tayanch  so‘z  va  iboralar:  metallurgiya  shlagi;  ruda;  origan;  nordonlashtirilgan  nikel 
rudasi; koks.  
Metallurgiya  shlaklari.  Metallurgiya  jarayon  chiqindisining  asosiy  miqdori  shlak 
ko‘rinishida hosil bo‘ladi. 
Shlaklar  -  bu  dastlabki  materiallar  komponentlarining  yuqori  darajadagi  o‘zaro  ta’siri 
mahsulotdir  (yoqilg‘i,  ruda,  origan  va  gazli  muhit).  Ularning  kimyoviy  tarkibi  va  tuzilishi 
tarkibiing  bo‘sh  (g‘ovakli)  turiga,  eritiladigan  metall  turiga,  metallurgiya  jarayoni 
xususiyatlariga, sovutish sharoitiga bog‘liq ravishda o‘zgaradi. 
Metallurgiya shlaklari qora va rangli metallurgiya shlaklariga bo‘linadi. 
Jarayon  xarakteriga  va  pech  turiga  qarab  qora  metallurgiya  shlaki  quyidagi  turlarga  bo‘linadi: 
domna,  po‘lat  eritish,  (marten,  konverter,  bessemer  va  tomas,  elektroeritish);  ferrosplav  ishlab 
chiqarish;  vagranka  shlaklari.  Ularning  ichida  ko‘p  shlak  chiqaradigan  domna  pechidir,  unda 
Shlak  1t  cho‘yanga  0,6...0,7  t  ni  tashkil  etadi.  1t  po‘lat  eritilganda  chiqadigan  shlak  sezinarli 
kamrok;  marten  usulida  -  0,2...0,3t;  bessemer  va  tomasda  -0,1...02  Elektropechda  po‘lat 
eritilganda — 0,1—0,4 t, 
fsrrosplav
 ishlab chiqarishda va vagravka shlaklari nisbatan ko‘p emas. 
Rangli  metallurgiyada  Shlakning  chiqishi  olinaligan  dastlabki  shixta  metallning  tarkibiga 
bog‘liq.  Tarkibida  10...15%  misi  bo‘lgan  mis  konsentratlar  yallig‘  qaytaruvchi    pechlarda 
eritilganda chiqadigan Shlaklar 10...20 r 1 t metallga nisbatan shaxta pechlarida eritilganda mis 
rudasi tarkibida 1...2% mis bo‘lsa 50...100 t, shaxta eritishda nordonlashtirilgan nikel rudadan - 
100...200  t  ni  tashkil  etadi.  Domna  Shlakining  kimyoviy  tarkibi  asosiy  to‘rtta  oksidlarda 
ko‘rsatilgan:  CaO(29...30%).  MgO(0...18%),    Al3,O(5...23%)  va  Sio2(30...40%)..  Ularda  ko‘p   
bo‘lmagan   miqdorda   temir   oksidlari   saqlanadi   (0,2...0,6%)   va marganets     (0,3..1%),     
shuningdek     oltingugurt     (0,5...3,1%).     Po‘lat eritilgandagi shlaklar tarkibida temir oksid 
(20%  gacha)  va  marganets  (10%  gacha)  borligi  bilan  xarakterlanadi.  Rangli  megallar  shlaki 
uchun  kam  miqlorda  CaO+MgO(7...13%)  va  yuqori  miqdorda  FeO(21...61%)  ligi  bilan    
xarakterlidir.        Asosiy        komponentlardan        tashqari        rangli  metallurgiya  shlakida  kam 
miqdorda aniqlanmagan metallar - mis, sink, qo‘rgoshin, nikel’ va boshqalar bo‘lishi mumkin. 
2. Metallurgiya sanoati chiqindilarini qurilish materiallari ishlab chiqarishdagi nazariy asoslari 
 
Shlaklarga  xom  ashyo  sifatida  baho  berilganda,  qurilish  materiallari  uchun  muhim 
xarakteristika bo‘lib  ularning  kimyoviy tarkibidagi  asosiy va  nordon    oksidlarning  miqdorlarini 
o‘zaro nisbati hisoblanadi - ya’ni, asoslanma moduli: 
Mo-(SaO+ MgO)/(SiO2 + Al2O3), 
M 0>1 bo‘lsa, Shlaklar asosiyga tegishli; 
M0 <1 bo‘lsa nordonga. 
Shlak  eritmalarining  kimyoviy  tarkibi,  ularning  fizik  xossalariga,  tuzilishiga,  
qotishmalari  va  qotib bo‘lgan  Shlaklarning xususiyatiga bevosita ta’sir etadi. 
Shlaklar tarkibda kalsiy   oksidini  ko‘payishi   Shlaklarda  erish haroratini oshirishni va 
oquvchanlik xususiyatini pasayishini taqazo etadi. 

---

Shlak tarkibiga kirgan oksidlar turli xil minerallarni hosil qiladi. Oksid sistemasi yaratishga mos 
diagramma  taxlil  qilingandagi  natijadan  ma’lumki,  Shlaklarda  qirqqa  yaqin  ikkilik  va  uchlik 
birikmalar  mavjudligi  aniqlangan,  bunda  silikatlar,  aminosilikatlar,  alyuminatlar  va  ferritlar 
etakchi o‘rinni egallaydilar.