Jizzax politexnika instituti «qurilish materiallari va konstruksiyalari»

Fosfogipsning  sement  ishlab  chiqarishda  qo‘llanilishi.  Sement  ishlab 
chiqarish  sanoatida  fosfogips  sement  klinkerini  kuydirishda  minerallovchi  hamda 
tabbiy  gips  o‘rniga  sementning  tutib  qolishi  muddatini  (tishlashishini) 
boshqaruvchi  qo‘shilma  sifatida  qo‘llaniladi  (GOST  23464-79).  Xom  ashyo 
bo‘tqasiga  3...4  %  miqdorda  qo‘shiladigan  fosfogips  klinkerning  tuyilish 
koeffitsientini 0,89...0,9 dan 0,94...0,96 gacha oshiradi. 
Fosfogipsning  minerallashtiruvchi  ta’sir  qilish  mexanizmi  1400 
0
C  gacha 
haroratda  SO
3
  ning  katalizatorlik  ta’siri  natijasida  SaO  ni  bog‘lovchi  oraliq 
birikmalarning  hosil  bo‘lishidir.  Fosforli  angidrid  va  ftor  aralashmalari  tarkibga 
ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. 
Sement  ishlab  chiqarishda  fosfogipsni  quritib  va  donalashtirib  qo‘llash 
maqsadga  muvofiq.  Donalangan  fosfogipsning  namligi  10...12  %  dan  oshmasligi 
kerak. Sement klinkeri va oltingugurt kislotasi olishda fosfogips asosiy komponent 
sifatida  ham  qo‘llaniladi.  Bunda  kalsiy  sulfatning  termokimik  reaksiyalanishi 
quyidagicha sodir bo‘ladi. 
 
 
 
              SCaSO
4
+ 2S = SaS+ 2SO
2 
 
 
 
              3CaSO
4
+ SaS=4SaO + 4SO
2 
Bunda oltingugurt gazi tutib qolinadi va oltingugurt kislotasiga aylantiriladi. 
Kalsiy  oksidi  SiO
2
Al
2
O
3
  va  Fe
2
O
3
  bilan  o‘zaro  birikib,  sement  klinkerini  hosil 
qiladi. 
Fosfogips  asosida  tez  kotuvchan  va  yuqori  mustahkamlikka  ega  bo‘lgan 
sulfoalyuminato-belitli  sementlar  ishlab  chiqarish  yo‘lga  qo‘yilgan.  Bunday 
sementlarning  mustahkamligi  40...60  MPa  bo‘lib,  yuqori  sovuqbardoshligi, 
zangbardoshligi,  ishqorli  muhit  ta’siriga  chidamligi  va  hajmiy  qisqarish 
deformatsiyalanishining nisbatan kamligi bilan tavsiflanadi. 

---

Xom  ashyo  bo‘tqasi  tarkibiga  fosfogips,  alyumosilikatli  komponentlar  va 
tiklovchi  qo‘shilmalar  ma’lum  miqdorda  kiritiladi.  Natijada  SaSO
4 
ning  bir  qismi 
3(SA) SaSO
4
 2(S2S) SaSO
4 
kabi minerallarning hosil bo‘lishiga sarflanadi. 
Olingan  alitsiz  sement  tez  tishlashishi  va  qotishi  bilan  farqlanadi. 
Shuningdek, mineralli suvlar ta’siriga chidamli hisoblanadi. Bunday sementlarning 
siqilishdagi chegaraviy mustahkamligi 1 va 28 kunlarda mos holda 20 va 30 MPa 
ga teng bo‘ladi. 
Sulfoalyuminatli va kalsiy sulfatli fosfogipsni qo‘llash orqali zo‘riquvchi va 
kengayuvchi sementlar olish mumkin. Zo‘riquvchi sement olishda fosfogips va mel 
o‘zaro  teng  miqdorda  olinadi  va  ular  2500...3000  sm
2
/g  disperslikkacha  tuyiladi, 
shuningdek,  portlandsement  15  %  gacha  kiritiladi.  Natijada  kam  zo‘riqish 
energiyasiga  ega  bo‘lgan  NS-20  va  o‘rtacha  zo‘riqish  energiyali  NS-40  markali 
zo‘riquvchi sementlar olinadi. 
Fosfogipsni  sement  ishlab  chiqarishda  qo‘llash  hisobiga  yoqilg‘i  sarfi 
tejaladi,  domna  xumdon-o‘choqlarning  unumdorligi  ortadi,  sement  klinkeri  sifati 
yaxshilanadi va tannarxi kamayadi.