Jizzax davlat pedagogika instituti aqchayev farruh shavkatovich tarix fanini o

3. Pedagogik texnologiyaning ilmiy asoslari.

Asos, subestansiya-mantiqiy tafakkurning muhim shakli hisoblangan xulosa chiqarishning tarkibiy qismlaridan biri. Narsa va hodisaning asosan sababiyat qonuni orqali nomoyon bo`ladi. Tabiat va jamiyat hodisalarini o`rganish, bilish tadqiq etish ko`p jihatdan asos va asoslash jarayoniga bog`liq… Umuman ilimda turmushda, har qanday munozara va muhokamada, biror fikrni isbotlash yoki biror xulosaga kelish uchun foydalanadigan fikr asos deb yuritiladi. (M. Ens)

Asos – mantiqiy tafakkurning muhim shakli hisoblangan xulosa chiqarishning tarkibiy qismlaridan biri. Chinligi amaliyotda tekshirilgan va isbotlangan ma’lum fikrni – ifodalaydi. Undan noma’lum fikrni – xulosani keltirib chiqarish uchun foydalaniladi. Asosning chinligi xulosa yoki tezisning chin bo`lishi uchun muhim shartlaridan biridir, lekin bundan tashqari hukmlar bir-biri bilan to`g`ri bog`langan va tartib bilan keltirilgan bo`lishi lozim. Aks holda to`g`ri asosdan noto`g`ri xulosa chiqishi mumkin

Pedagogik texnologiya bir qancha asoslarga ega. Bulardan eng ahamiyatlilari ijtimoiy, falsafiy, metodologik, didaktik, pedagogik, psixologik, fiziologik, gigenik, mafkkuraviy huquqiy-me’yoriy, iqtisodiy, tarixiy, nazariy, amaliy va boshqa asoslar hisoblanadi.

Pedagogik texnologiyaning ijtimoiy asosi har bir shaxs jamiyat va davlatning ta’lim-tarbiya sohasidagi ehtiyojlaridan kelib chiqadi va yoki ehtiyojlarni qondirishning maqsad va talablarini, tashkiliy shakllari va usullarini belgilaydi. U shaxsning, jamiyatning va davlatning rivojlanishida asosiy omillardan hisoblanadi.

Pedagogik texnologiyaning falsafiy asosi uning maqsadlari hamda tashkiliy shakl va usullarining falsafiy jihatdan to`g`ri yo`nalishda bo`lishini ta’minlashga xizmat qiladi. Pedagogik texnologiya falsafiy yo`nalishi uning to`g`ri yoki noto`g`riligini, jamiyatning ma’lum maqsadalariga muvoffiq yoki zidligini ko`rsatadi. Bu pedagogik texnologiyaga baho berishda aosiy ko`rsatkichlardan hisoblanadi.

Pedagogik texnologiyaning metodologik asosi uni amalga oshirishga qanday metodlar asoslanishini belgilaydi.

Pedagogik texnologiyaning didaktik asosi uning ta’lim-tarbiya qoida va tamoyillarga muvoffiqligini belgilaydi. Pedagogik texnologiyaning didaktik jihatdan to`g`ri bo`lishi uning yuqori samaradorligining zaruriy sharti hisoblanadi.

Pedagogik texnologiyaning pedagogik asosi zamonaviy pedagogika faning ilmiy xulosalaridan kelib chiqadi. Bunda pedagogik texnologiyaning umumiy tarkibiy tuzilishini, mazmuni shakli, usullari, vositalari, pedagogik jarayoning tashkil qilinishi, olib borilishi, diagnostikasi, monitoringi, o`quv-mavzu rejalarning ilmiy jihatdan to`g`ri bo`lishini ta’minlaydi.

Pedagogik texnologiyaning psixologik asosi psixologiya fanining ilmiy xulosalari va tavsiyalari bilan belgilanadi. Ta’lim-tarbiya jarayonida psixologik bilimlardan o`z o`rnida, to`g`ri foydalanish orqaligina kutilgan natijaga erishish mumkin (diqqat, sezgi, qobiliyat, his – tuyg`u…)

Pedagogik texnologiyaning fiziologik asosi bunda ta’lim-tarbiya jarayoniga pedagogik texnologiyalarni qo`llashdan fiziologik talablarni hisobga olish sog`lom avlodni voyaga etkazishning zaruriy sharti hisoblanadi.

Shuning uchun ta’lim-tarbiya jarayonida o`quvchilarning turli yoshdagi fiziolgik xususiyatini hisobga olinishi kerak ( o`g`il-qiz bola).

Pedagogik texnologiyaning gigenik asosi ta’lim-tarbiya jarayonida salomatlikni saqlash ta’lablariga rioya qilishdan iborat unda turli zararli va ortiqcha ta’sirlarni bartaraf qilish, o`quv sharoiti: Yoritilganlik, harorat, havoning tozaligi, o`qituvchi va o`quvchining ish o`rni, jixozlar, o`quv yuklamalar me’yorlari, sharoiti, tabiat fiziologiya, ekologiya talablariga insonparvarlik va xalqparvarlik g`oyalariga muvoffiq bo`lgan ilmiy asoslarda belgilab boriladi.

Pedagogik texnologiyaning mafkuraviy asoslari bunda milliy istiqilol g`oyasi va mafkurasi tamoyillarini o`zida mujassam etishi va ularni amalga oshirishga yo`naltirilgan bo`lishi kerak.

Pedagogik texnologiyaning huquqiy-me’yoriy asoslari bu ta’lim-tarbiya jarayonining tashkil qilish bilan belgilanadi.

- «Ta’lim to`g`risida»gi qonunni

- KTMD

- DTS

- o`quv reja va dasturlar

- prezidentning ta’lim-tarbiyaga oid farmonlari ,V.M. qarori va buyruqlari, nizomlar…

Pedagogik texnologiyaning iqtisodiy asosi ta’lim menejmenti xulosasiga va marketing tadqiqotlari natijalariga muvoffiq belgilanadi. Pedagogik texnologiya ijtimoiy sohadagi faoliyat bo`lganligi bois uning iqtisodiy samarasi aniqlanadi va ta’limning masalalarini hal qilib boriladi. Pedagogik texnologiya iqtisodiy asosining mustahkam bo`lishi uchun amaliyotda davom ettirish uchun zaruriy sharti hisoblanadi.

Pedagogik texnologiyaning tarixiy asosi ta’lim-tarbiyaning shakllantirishni turli tarixiy davrlarda amalga oshirishning shakl va usullari, pedagogik nazariyalar asos bo`ladi.

Yuqoridagilar umumlashtirilsa har bir pedagogik texnologiyaning o`z nazariy va amaliy asosi kelib chiqadi.

4