|
O`qituvchining tayyorgarligi.
An’anaviy metodikada talaba shaxsining rivojlanishini hisobga olgan holda uning bilimi ko`nikmaga, undan esa malakagacha rivojlanishiga ahamiyat berilmasligi ayon. O`qituvchi talabaga iloji boricha o`rganilayotgan mavzudan ko`proq axborot berishga harakat qiladi. O`qituvchi: axborotlarni to`plash, tanlash, qayta ishlash va o`rganilgan axborotlarni qo`llash kabi bilishning uchta bosqichdan iborat modeliga rioya qilavermaydi. Keyingi navbatda talabaning bilish faoliyati (olgan bilimi) uning yangi pog`onasiga, ya’ni bilish faoliyatining faollashuv jarayoniga o`tishi kerak. Shundagina bilim ko`nikmaga, ko`nikma esa malakaga aylanadi. Talabalar bilish faoliyatining faollashuvi qator tamoyillarga tayanadi: fanni o`rganishga qiziqtirish, tayanch
iboralarga asoslanish, muammoli metodlarni qo`llash, mustaqil ishlarni tashkil etish, yalpi va yakka ishlarni tashkillashtirish, ko`rgazmali va texnik vositalardan foydalanish, ta’lim mazmunini turmush bilan bog`lash, fanlararo aloqadorlikni o`rnatish va hokazo. Bundan esa, ta’lim jarayonida o`qituvchi rioya qilishi kerak bo`ladigan asosiy tamoyillar kelib chiqadi:
talabada o`z kuchiga ishonish hissiyotini uyg`otish;
talabaga o`z vaqtida kerakli yordam berish.
O`qituvchi dars jarayonida asosiy diqqat e’tiborini talabalarda tanqidiy fikrlash ko`nikmalarini shakllantirishga qaratmog`i lozim. Buning uchun o`qituvchidan yuksak aqliy zakovat va pedagogik mahorat talab etiladi.
Tanqidiy fikrlashni rivojlantirish oson ish emas. Bu muayyan yosh davrida tugallangan va esdan chiqarilgan vazifa ham emas. Shu bilan birga tanqidiy fikrlashga olib boradigan tugallangan yo`l ham yo`q. Ammo tanqidiy fikrlovchilarning shakllanishiga yordam beruvchi muayyan o`quv sharoitlar to`plami mavjud.
Tanqidiy fikrlash tajribasini egallashga quyidagilar kiradi:
talabalarga fikr yuritish uchun imkoniyat berish;
turli-tuman g`oya va fikrlarni qabul qilish;
talabalarning o`quv jarayonidagi faolligini ta’minlash;
har bir talabani tanqidiy fikr yuritishga qodir ekanligiga o`zlarida ishonch hissini uyg`otish;
tanqidiy fikrlashning yuzaga kelishini qadrlash lozim.
Shu munosabat bilan talabalar:
o`ziga ishonchni orttirish, o`z fikri hamda g`oyalarining qadrini tushunish;
ta’lim jarayonida faol ishtirok etish;
turli fikr va g`oyalarni e’tibor bilan tinglash;
o`z hukmlarini shakllantirishga va undan qaytishga tayyor turishi lozim.
Tanqidiy (tahliliy) fikrlash talabalarning faolligi bilan bevosita bog`liqdir. Chunki, talabalar sustkash tinglovchilar bo`lishadi, ularda o`qituvchi bilimli yoki matnda uning bu bilimlari aks etgan, shu tufayli ularning bilimlariga o`qituvchi mas’ul degan ishonch shakllanib qolgan. Ta’lim jarayonidagi talabalarning faol ishtiroki va ta’limga o`zlarining mas’ul ekanligiga tayyorligi, tanqidiy fikrlashda kutilgan natijalarni beradi. Talabalarni fikr yuritishga, o`z g`oyasi va fikrlari bilan o`zaro o`rtoqlashishga da’vat etish kabi pedagogik yondashuv ularning faolligini o`stiradi.
Fikrlash jarayonini tashkil etish davomida talabalarning fikrlari, tanqidiy tahlil natijalari qimmatli ekanligini ularning ongiga singdirish zarur. O`qituvchi (pedagog) talabalardan muayyan materialni shunchaki qayta ishlashni talab qilganda tayyor qoliplardan, andozalardan holi bo`lishi lozim. Bu esa talabalarda o`zgalar g`oyalarini mexanik tarzda qayta ishlab chiqish eng muhim va qimmatli ekanligiga ishonch hosil qilishga olib keladi. Aslida talabalarga o`z fikri, o`ziga taalluqli bo`lgan g`oya va tasavvurlar qimmatli ekanligini ko`rsata olish kerak. Talabalarning o`zlari ham o`z fikrlarining qimmatbaho ekanligiga ishonch hosil qila olishlari hamda masalalarni muhokama qilish jarayonida o`ta muhim vazifa ekanligini tan olishlari kerak.
Fikrlash jarayoni talabalarning o`zaro bir-birlari bilan fikr almashishlarini ko`zda tutadi. O`zaro fikr almashishda talabalardan diqqat bilan tinglash, o`zining qarashlar tizimini so`rovchiga zo`rlab o`tkazish va boshqa so`zlovchilar fikrini tuzatib turishdan o`zini tiyib turishi ham talab etiladi. Bunga javoban talabalar boshqalarning yalpi fikrlaridan foydalanish imkoniyatiga ega bo`ladi. Keng doiradagi munozara oqibati o`laroq talabalar o`zlariga tegishli bo`lgan g`oyalarni tahlil qilish va uni aniqlashga yanada qobiliyati orta boradi hamda ularni o`z bilimlari va hayotiy tajribalarida yaratgan g`oyalari tizimiga tirkab boradi. Fikrlash jarayonini tashkil etishda uni o`tkazishning bir necha modellari mavjud, ya’ni: o`ziga ishonch hosil qilish, ishda faol ishtirok etish, o`rtoqlar va o`qituvchi bilan fikr almashish, o`zgalar fikrini tinglay olish va boshqalar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
