Jiyanmuratova G. S0TS10L0 I d I y

8
. 
Kont ta’limoti haqida gapirar ekanmiz, amerikalik sotsiolog 
A.Boskovning Kont haqidagi fikrlarini eslab o‘tish joiz. Uning fikriga 
ko‘ra, awalambor, biz uning bu fanga nom berganligi va uning o‘ziga 
xos dasturini yaratganligini unutmaslik lozim. Shulaming o‘zi uni 
sotsiologiyaning asoschisi va dunyo sotsiologiyasining mumtoz 
vakillaridan biri sifatida tan olishga yetarlicha asos bo‘la oladi. 
Sotsiologiyadagi birinchi yo‘nalish - pozitivizm Kont tomonidan ham 
falsafiy, sotsiologik, etik, siyosiy kesimlarda belgilangan edi. XIX asr 
va qisman XX asr sotsiologik ilmining rivojlanishi pozitivizm kuchli 
ta’siri ostida kechgan. Bu ta’siming asosiy natijasi sotsiologiyani 
tabiiy ilmiy bilimlar yo‘lidan rivojlantirishga urinish bo‘ldi. Bu 
ma’noda, Kont g‘oyalari rolini va uning hissasini inkor etish mumkin 
emas.
54

---

Fransuz sotsiologi ijtimoiy voqyelikni anglashda sotsial faktlami 
qat'iy tanlash g ‘oyasiga asos soldi va o‘zi ham shunga intildi. Kont 
jamiyatni unga nisbatan spekulyativ yondashuvni yengib o ‘tib, uni 
organik yaxlitlik sifatida tahlil 
qilish 
lozimligini 
ko‘rsatdi. 
Shuningdek, 
Kont jamiyatni fimksional tahlil qilish, 
sotsial 
integratsiya, barqarorlik, organizmga xos taraqqiyot g‘oyasini 
isbotlagan.
Kont sotsiologik konsepsiyasining ahamiyati, uning ijtimoiy 
tartibot va sotsial progress mezonlarini jamiyatning o‘zidan topishga 
urinishlari bilan belgilanadi. Keyinchalik dunyo sotsiologiyasi bir 
qator ikkilanishlar va jamiyatning rivojianishi kalitini undan 
tashqarida topishga intilishlardan keyin oxir-oqibat Kont taklif etgan 
yo‘lni tanladi.
Bir qator muhim muvafaqqiyatlar bilan bir qatorda Kont 
nazariyasining konservativ, ziddiyatli va utopik xususiyatlarining ham 
XIX asrda, ham XX asrdagi sotsiologik tafakkur taraqqiyotiga ta’sirini 
kuzatish mumkin. Kont ijtimoiy ideali xuddi shunday xususiyatga ega 
edi, u hayotining oxirgi yillarida sotsiologning diniy izlanishlari bilan 
uzviy bog‘liq bo'lgan edi. U tomonidan ilgari surilgan ijtimoiy 
taraqqiyotoing ob'ektiv qonunlari bilan ulami fanga “subyektiv 
omil”ni kiritish hisobiga “kuchaytirish”ga intilish o ‘rtasidagi ziddiyat 
yaqqol ko‘zga tashlanadi.
Kont sotsiologiyasining cheklanganligiga boshqa asoslar ham 
izlab topish mumkin. Biroq uning ijodini tahlil qilish maqsadi, eng 
awalo, “pozitivlik”ni, ya’ni jamiyatni yaxlitlik sifatida o‘rganishda 
ham, uning konkret quyi tizimlarini o ‘rganishda ham sotsiologlar 
tomonidan qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan ijobiylikni ko‘rishga 
intilishni namoyon etadi.
Bir so‘z bilan aytganda, Kont sotsiologiyani dunyoga keltirdi va 
unga nom berdi. Garchi uni oyoqqa turg‘izib, yurishni o ‘rgatmagan 
bo‘lsada, u yaratgan fan hamon tirik va kishilik jamiyati barqarorligi 
yo‘lida xizmat qilmoqda.