Jismoniy tarbiya va sport tarixi

Fransuz gimnastika tizimi. Fransiyada hukumat tomonidan mamlakatda 
gimnastika  joriy  qilish  ishlari  polkovnik  Frantsisko  Amorosga  (1770-1848) 
yuklatilgan edi. Frantsisko Amorosga 1817-yilda harbiy gimnastika maktabini 
tashkil  qilgan.  Uning  «Jismoniy,  gimnastika  va  axloqiy  tarbiyaga  doir 
qo’llanma» (1830) kitobi barcha maktablarga joriy etilgan. 
«Sokol» gimnastika tizimi. Chexiyada XIX asrning 60-yillarida «Sokol» 
(Lochin)  gimnastika  harakati  vujudga  kelgan.  Ular  o’z  milliy  ozodligiga 
intilib,  «Sokol»  harakatini  yaratdilar.  Bu  yoshlarning  «Sokol»  jamiyati 
tuzilishiga  olib  kelgan  edi.  1871-yilda  chexiyada  130  ta  «Sokol»  jamiyati 
mavjud  bo’lgan.  Jamiyatda  chex  jismoniy  tarbiyasining  milliy  tizimi  tarkib 
topib, ayrim jihatlari nemis gimnastikasiga o’xshagan. Tizimda mashqlarning 
gavdaga  ta’siri  emas,  balki  bajariladigan  harakatlarga  ko’proq  e’tibor 
berilgan.  Keyinchalik  gimnastika  mashqlarining  odam  sog’ligiga  va  uning 
irodasiga  bo’lgan  ta’sirini  e’tirof  etib,  kitoblar  yozishgan.  Lekin  ularda 
o’qitish usullari o'z ifodasini topmagan.  Nemis gimnastikasiga nisbatan ancha 
boy  va  uslubiy  jihatdan  ancha  mukammal  bo’lgan.  O’qituvchilar  ba’zi 

---

mashqlarni  o’n  martalab  takrorlash  o’rniga  murakkab  mashqlar  majmuini 
bajartirish yo’llariga o’tganlar. Chexlar saf mashqlari va kiyimlarga juda katta 
e’tibor  berishgan.  Gavda  hamda  oyoqlarning  nozik,  aniq  va  tashqi  ko'rinishi 
go’zal  harakatlarigina  amalda  qo’llanilgan.  Gimnastikani  juda  ham  ziynatli 
qilish  uchun  har  xil  buyumlardan:  tayoqlar,  sharflar,  qadimiy  qurol  turlari 
nayzalar,  qalqonlar  va  h.k.dan  foydalanishgan.  Turnik,  bruss,  konda 
bajariladigan  mashqlar,  shuningdek,  erkin  mashqlar  musiqa  jo’rligida 
bajarilib,  turli  buyumlar  yordamida  ijro  etiladigan  mashqlar,  piramidalar, 
akrobatika  mashqlari sinchiklab  ishlab chiqilgan. Ular quyidagi  to’rt  guruhga 
ajratilgan:  asboblarsiz  bajariladigan  mashqlar  -  erkin  mashqlar  va  h.k.; 
asboblarda  bajariladigan  mashqlar  -  buyumlar  bilan  va  asboblar  ustida 
bajariladigan  mashqlar;  guruh  bo’lib  bajariladigan  mashqlar  -  piramidalar, 
o’yinlar; harbiy mashqlar - qilichbozlik, kurash, mushtlashish mashqlari. 
«Sokol» gimnastikasining asosiy muallifi, mashqlarning asosiy texnikasi 
va  usullarini  ishlab  chiqqan  kishi  estetika  professori  Miroslav  Tirsh  (1832-
1884)  edi.  Shunday  qilib,  yangi  davrda  gimnastikaning  pedagogik,  uslubiyat 
va tashkiliy asoslari yuzaga kelgan.