Jismoniy tarbiya va sport nazariyasi

4.Sportchmi   umumiy  va  maxsus  tayyorgarligining   birligi  mash-'ulo tjarayonini tsiklligi 
haqida ma'lumotlarga ega qilish. 
Sportda  ixtisoslashish  sportchining  har  tomonlama  rivoj-lanishini  inkor  etmaydi. 
Aksincha  organizmning  funktsional  imkoniyatlarini  umumiy  yuksaltirish,  jismoniy  va  ruxiy 
qobiliyatlarini  har  tomonlama  rivojlantirish  asosidagina  tanlangan  sport  turida  mumkin  qadar 
ko’proq  yutuqqa  erishiladi.  Sport  amaliyotidagi  butun  tajriba  ham,  nazariy  va  eksperimental 
tadqiqotlarning  juda  ko’p  ma’lumotlari  ham  ana  shuni  ta’kidlaydi  (A.N.Krestovnikov, 
G.V.Vasilev, N.G.Ozolin, L.P.Matveev, N.N.Yakovlev, X.Mittentsvey va boshqalar). 
Sport  yutuqlari  sportchining  har  tomonlama  taraqqiy  etganligiga  bog’liqligining  ikkita 
asosiy sababi bor. Birinchidan, organizmning ajralmas ekanligi - uning barcha a’zolari, sistema 
va funktsiyalari faoliyat va taraqqiyot jarayonida o’zaro uzviy bog’liqdir. Qaysi jismoniy sifat 
ko’proq, qaysinisi kamroq rivojlanishi zarur ekani, har qaysi sport turining o’ziga xos nisbatda 
bo’lsa-da,  biron  jismoniy  qobiliyatni  g’oyat  yuksak  darajada  rivojlantirishi  uchun  organizm 
funktsional  imkoniyati  umuman  yuksak  bo’lishi  shart,  ya’ni  har  tomonlama  rivojlanish 
jarayonidagina bunga erishish mumkin degan umumiy qonuniyat ham hamisha kuchda qoladi. 
Ikkinchidan,  turli  harakat  malakalari  va  mahoratlari  o’zaro  hamkorlikda  ishlaydi.  Sportchi 
tomonidan  o’zlashtirilgan  harakat  malakalari  va  mahoratlari  doirasi  qanchalik  keng  bo’lsa 
(albatta tanlangan sport turining o’ziga xos xususiyatlariga bog’liq bo’lgan ma’lum me’yorda) 
harakat faoliya-tining yangi formalarini yaratish va ilgari o’zlashtirilganlarini takomillashtirish 
uchun  shunchalik  qulay  asos  mavjud  bo’ladi.  Yangi  harakat  formalari  ilgari  tarkib  topgan 
formalar asosida paydo bo’ladi va ularning u yoki bu elementlarini o’z ichiga oladi. Xilma-xil 
harakat koordinatsiyalarini o’zlashtirish jarayonida bu yo’lda uchraydigan qiyinchiliklarni enga 
borish  natijasida  harakat  faoliyatini  yana  ham  takomillashtirish  qobiliyati,  trenirov-kalanish 
rivojlanishi yana ham muhimroqdir. 
Demak,  sportda  takomil  topishning  ob’ektiv  qonunlari  sport  mashg’uloti  chuqur 
ixtisoslashtirilgan jarayon bo’lishi bilan birga, xar tomonlama rivojlanishga olib kelishini talab 
qiladi.  Shunga  ko’ra  sport  trenirovkasida  umumiy  va  maxsus  tayyorgarlik  bir-biriga  mahkam 
qo’shib olib boriladi.  
Shu  narsa  muhimki,  umumiy  va  maxsus  tayyorgarlikning  organik  hamohangligi  faqat 
sport  takomillining  qonuniyatlariga  javob  beribgina  qolmay,  balki  hamma  narsa  insonni  har 
tomonlama  o’stirishga  qaratilgan  tarbiya  sistemasining  umumiy  qonuniyat-lariga  ham  mos 
keladi.  Shuning  uchun  umumiy  va  maxsus  tayyorgarlik  birligini  shaxsni  har  tomonlama 
rivojlantirishning  umumiy  printsipini  sport  mashg’ulotida  aniq  ifoda  etadigan  sport 
maktabining eng muhim printsipi deb qarash zarur. 
Sportchining  umumiy  va  maxsus  tayyorgarligini  birligi  degan  so’z  sport  yutuqlariga 
erishishga  hamda  oqibat  natijada  sportdan  tarbiya  vositasi  sifatida  foydalanishga  ziyon 
etmazmay  turib,  bu  birlikning  qaysidir  tomonini  mashg’ulotdan  olib  tashlab  bo’lmaydi, 
demakdir.  Umumiy  va  maxsus  tayyorgarlikning  birligi  shuningdek,  ular  mazmunining  bir-
biriga  bog’liq  ekanligi  bilan  ham  ifodalanadi,  chunki  umumiy  jismoniy  tayyorgarlikning 
mazmuni,  yuqorida  ko’rsatib  o’tilganidek,  tanlangan  sport  turining  xususiyatlariga  qarab 
belgilanadi,  maxsus  tayyorgarlikning  mazmuni  esa  umumiy  tayyorgarlik  natijasida  paydo 
bo’lgan shart-sharoitlarga bog’liq bo’ladi. 

---

 
 
 
 
98
Umumiy  va  maxsus  tayyorgarlik  birligini  dialektik  tarzda  qarama-qarshi  birlik  sifatida 
tushunmoq  kerak.  Mashg’ulot  vaqtida,  bu  birlik  tomonlarining  har  xil  ishga  birdek  foyda 
keltiraver-maydi. Har bir aniq holatda ma’lum me’yor mavjud bo’lib, uning buzilishi sportda 
taraqqiyotga  erishishga  halaqit  beradi.  Bu  me’yor  tanlangan  sport  turining  o’ziga  xos 
xususiyatlariga  hamda  boshqa  bir  qator  shart-sharoitlarga  bog’liq.  Amalda  mashg’ulot 
jarayonining ayrim etaplarida umumiy tayyorgarlikka etarli baho bermaslik hollarini ham, unga 
haddan tashqari ko’p o’rin berib  yuborish hollarini ham kuzatish mumkin. Bu  yana shu bilan 
murakkab-lashadiki,  umumiy  va  maxsus  tayyorgarlikning  optimal  nisbati  doimiy  bo’lib 
qolmay, balki sport takomilining turli etaplarida qonuniy suratda turlicha o’zgarib turadi. Hozir 
bu  muammo  garchi  to’liq  hal  etilmagan  bo’lsa-da,  mazkur  o’zgarishlarning  asosiy 
tendentsiyalari aniqlab chiqilgan. Mazkur muammoning qanday hal etilishini bir yillik va ko’p 
yillik mashg’ulot strukturasiga tavsif berilishi munosabati bilan quyida ko’rsatiladi
. 
 Asosiy darsliklar va o’quv qo’llanmalar  
1. Саломов Р.С. Спорт машғулотнинг назарий асослари – Тошкент., Ўз ДЖТИ, 2005 йил 
- 238 б.  
2.  Mahkamdjanov  K.M.  Jismoniy  madaniyat  nazariyasi  va  metodikasi  Toshkent.,  “Iqtisod  -
moliya” 2008 yil - 300 b.  
3. Матвьев Л.П. Теория и методика физического воспитание Москва – 2005 г.